Translate

Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Καστοριάδης. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Καστοριάδης. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Κυριακή 4 Μαρτίου 2012

"ΕΣΥ ΘΑ ΣΩΣΕΙΣ ΤΟ ΡΩΜΕΪΚΟ" - ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ


Eρώτηση Δημοσιογράφου: Συχνά λέγεται ότι η Ελλάδα είναι «προβληματική», στην Ελλάδα «όλα γίνονται στον αέρα», «χωρίς προγραμματισμό», «χωρίς βάρος». Με τέτοιες διαπιστώσεις συμφωνούν πολλοί. Αλλά περιορίζονται συνήθως μόνο στις διαπιστώσεις. 
Γνωρίζω ότι η ελληνική κατάσταση σας απασχολεί βαθιά. 
Ποια είναι η ερμηνεία σας για όσα συμβαίνουν; 
Γιατί συμβαίνουν έτσι τα πράγματα στην Ελλάδα; 
Ποιες οι βαθύτερες αιτίες;
Καστοριάδης : Πρώτον, δεν ξέρω. Δεύτερον, στο μέτρο που μπορώ να ξέρω κάτι, είναι ότι η πολιτική ζωή του ελληνικού λαού τελειώνει περίπου το 404 π.χ.

Δημοσιογράφος: Νομίζω ότι θα ενοχλήσει πολύ αυτή η διατύπωσή σας.
Καστοριάδης : Τι να κάνουμε. Μιλώ για την πραγματική πολιτική ζωή του λαού ως αυτόνομου παράγοντα. Δεν μιλώ για μάχες, για αυτοκράτορες, για Μεγαλέξανδρους και Βασίλειους Βουλγαροκτόνους. Μετά τον πέμπτο π.Χ. αιώνα και την αυτοκυβέρνηση του λαού στις δημοκρατικές πόλεις -και πάντως, μετά τον περίεργο τέταρτο π.Χ. αιώνα- η ελληνική ελευθερία πεθαίνει.
Οι ελληνικές πόλεις γίνονται υποχείριες των βασιλέων της Μακεδονίας. Βεβαίως, ο Αλέξανδρος και οι διάδοχοί του παίζουν έναν κοσμοϊστορικό ρόλο. Κατακτούν την Ασία και την Αίγυπτο. Διαδίδουν την ελληνική γλώσσα και παιδεία. Αλλά πολιτική ζωή, πλέον, δεν υπάρχει. Τα βασίλεια των διαδόχων του Αλεξάνδρου, ως πολιτική συγκρότηση, είναι ουσιαστικά μοναρχίες. Εξάλλου, καθώς ξέρουμε, ο ίδιος ο Αλέξανδρος αντιμετώπισε στασιασμό των Ελλήνων που είχε πάρει μαζί του, διότι ήθελε να τους υποχρεώσει να γονυπετούν μπροστά του, όπως οι Πέρσες μπροστά στο Μεγάλο Βασιλέα – πράγμα ανθελληνικότατο. Σε όλη τη διάρκεια της ελληνιστικής εποχής οι ελληνικές πόλεις, με λίγες περιθωριακές και παροδικές εξαιρέσεις, αποτελούν παιχνίδια στα χέρια των ελληνιστικών δυναστειών. Ακολουθεί η ρωμαϊκή κατάκτηση, κάτω από την οποία οι ελληνικές πόλεις δεν έχουν παρά μόνον κοινοτική ζωή. Κατόπιν, έρχεται η βυζαντινή αυτοκρατορία.
Το Βυζάντιο είναι μια ανατολική, θεοκρατική μοναρχία. Στο Βυζάντιο η πολιτική ζωή περιορίζεται στις ίντριγκες της Κωνσταντινούπολης, του αυτοκράτορα, των “δυνατών” και των ευνούχων της αυλής. Και βεβαίως, τα σχολικά μας βιβλία δεν αναφέρουν ότι στη βυζαντινή αυλή υπήρχαν ευνούχοι, όπως σ΄ αυτήν του Πεκίνου.

Δημοσιογράφος: Όλα αυτά αφορούν ένα πολύ μακρινό ιστορικό παρελθόν. Η Ελλάδα ως σύγχρονο νεοελληνικό κράτος έχει, ήδη, ιστορία εκατόν εβδομήντα ετών. Θα θέλατε να επικεντρώσετε σ΄ αυτή την περίοδο;
Καστοριάδης : Μα, αυτή η περίοδος είναι ακατανόητη χωρίς τους είκοσι έναν αιώνες ανελευθερίας που προηγήθηκαν. Λοιπόν, μετά το Βυζάντιο έρχεται η τουρκοκρατία. Μην ανησυχείτε, δεν θα μπω σε λεπτομέρειες. Θα αναφέρω μόνο ότι επί τουρκοκρατίας όση εξουσία δεν ασκείται απευθείας από τους Τούρκους, ασκείται από τους κοτζαμπάσηδες (τους εντολοδόχους των Τούρκων), οι οποίοι κρατούν τους χωριάτες υποχείριους. Συνεπώς, ούτε σ΄ αυτή την περίοδο μπορούμε να μιλήσουμε για πολιτική ζωή. Όταν αρχίζει η Επανάσταση του 1821, διαπιστώνουμε από τη μια μεριά τον ηρωισμό του λαού και από την άλλη, σχεδόν αμέσως, την τεράστια αδυναμία να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία. Την επομένη της πτώσης της Τριπολιτσάς αρχίζουν οι εμφύλιοι πόλεμοι.

Δημοσιογράφος: Πού οφείλεται αυτή η «τεράστια αδυναμία να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία»; Ποιοι είναι οι λόγοι;
Καστοριάδης : Ουδείς μπορεί να δώσει απάντηση στην ερώτησή σας για ποιο λόγο, κάποιος, σε μιαν ορισμένη στιγμή, δεν δημιούργησε κάτι. Η συγκρότηση ενός λαού σε πολιτική κοινωνία δεν είναι δεδομένη, δεν είναι κάτι που χαρίζεται, αλλά κάτι που δημιουργείται. Μπορούμε απλώς να διαπιστώσουμε ότι, όταν απουσιάζει μια τέτοια δημιουργία, τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης κατάστασης διατηρούνται ή αλλάζουν μόνο μορφή.

Δημοσιογράφος: Και ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτά στην ελληνική περίπτωση;
Καστοριάδης : Ορισμένα τα εντοπίζουμε, ήδη, στους εμφύλιους πολέμους της Επανάστασης του 1821. Βλέπουμε, για παράδειγμα, ότι η νομιμοφροσύνη και η αλληλεγγύη έχουν τοπικό ή τοπικιστικό χαρακτήρα, ισχυρότερο συχνά από τον εθνικό. Βλέπουμε, επίσης, ότι οι πολιτικές κατατάξεις και διαιρέσεις είναι συχνά σχετικές με τα πρόσωπα των «αρχηγών» και όχι με ιδέες, με προγράμματα, ούτε καν με “ταξικά” συμφέροντα. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι η στάση απέναντι στην εξουσία. Στην Ελλάδα, μέχρι και σήμερα, το κράτος εξακολουθεί να παίζει τον ρόλο του ντοβλετιού, δηλαδή μιας αρχής ξένης και μακρινής, απέναντι στην οποία είμαστε ραγιάδες και όχι πολίτες.
Δεν υπάρχει κράτος νόμου και κράτος δικαίου, ούτε απρόσωπη διοίκηση που έχει μπροστά της κυρίαρχους πολίτες. Το αποτέλεσμα είναι η φαυλοκρατία ως μόνιμο χαρακτηριστικό. Η φαυλοκρατία συνεχίζει την αιωνόβια παράδοση της αυθαιρεσίας των κυρίαρχων και των «δυνατών»: ελληνιστικοί ηγεμόνες, Ρωμαίοι ανθύπατοι, Βυζαντινοί αυτοκράτορες, Τούρκοι πασάδες, κοτζαμπάσηδες, Μαυρομιχάληδες, Κωλέττης, Δηλιγιάννης.

Δημοσιογράφος: Εξαιρέσεις δεν βλέπετε να υπάρχουν; Εξαιρέσεις εντοπισμένες κυρίως στον 19ο και στον 20ό αιώνα;
Καστοριάδης : Ε, υπάρχουν δυο-τρεις εξαιρέσεις: ο Τρικούπης, ο Κουμουνδούρος, το βενιζελικό κίνημα στην πρώτη περίοδό του. Αλλά τα όποια αποτελέσματά τους καταστράφηκαν από τη δικτατορία του Μεταξά, την Κατοχή, τον Εμφύλιο, τον ρόλο του παλατιού, τη δικτατορία της 21ης Απριλίου, την πασοκοκρατία. Στο μεταξύ, μεσολάβησε ο σταλινισμός που κατόρθωσε να διαφθείρει και να καταστρέψει αυτό που πήγαινε να δημιουργηθεί ως εργατικό και λαϊκό κίνημα στην Ελλάδα. Τα αποτελέσματα τα πληρώνουμε ακόμη. Μου ζητάτε να σας εξηγήσω. Μπορείτε να μου εξηγήσετε εσείς, γιατί οι Έλληνες, που σκοτώνονταν εννέα χρόνια, για να απελευθερωθούν από τους Τούρκους, θέλησαν αμέσως μετά ένα βασιλιά; Και γιατί, αφού έδιωξαν τον Όθωνα, έφεραν τον Γεώργιο;
Και γιατί μετά ζητούσαν “ελιά, ελιά και Κώτσο βασιλιά”;

Δημοσιογράφος: Μα, οι δικές σας απαντήσεις ενδιαφέρουν ιδίως όταν αφορούν ερωτήματα που εσείς θέτετε. Θα θέλατε, λοιπόν, να διατυπώσετε τις απόψεις σας;
Καστοριάδης : Σύμφωνα με την παραδοσιακή «αριστερή» άποψη, όλα αυτά τα επέβαλαν η Δεξιά, οι κυρίαρχες τάξεις και η μαύρη αντίδραση. Μπορούμε όμως να πούμε ότι όλα αυτά τα επέβαλαν στον ελληνικό λαό ερήμην του ελληνικού λαού; Μπορούμε να πούμε ότι ο ελληνικός λαός δεν καταλάβαινε τι έκανε; Δεν ήξερε τι ήθελε, τι ψήφιζε, τι ανεχόταν; Σε μιαν τέτοια περίπτωση αυτός ο λαός θα ήταν ένα νήπιο. Εάν όμως είναι νήπιο, τότε ας μη μιλάμε για δημοκρατία. Εάν ο ελληνικός λαός δεν είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, τότε, ας του ορίσουμε έναν κηδεμόνα. Εγώ λέω ότι ο ελληνικός λαός -όπως και κάθε λαός- είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, συνεπώς, είναι υπεύθυνος και για την κατάσταση, στην οποία βρίσκεται σήμερα.

Δημοσιογράφος: Πώς την εννοείτε αυτή την ευθύνη;
Καστοριάδης : Δεν δικάζουμε κανέναν. Μιλάμε για ιστορική και πολιτική ευθύνη. Ο ελληνικός λαός δεν μπόρεσε έως τώρα να δημιουργήσει μια στοιχειώδη πολιτική κοινωνία. Μια πολιτική κοινωνία, στην οποία, ως ένα μίνιμουμ, να θεσμισθούν και να κατοχυρωθούν στην πράξη τα δημοκρατικά δικαιώματα τόσο των ατόμων όσο και των συλλογικοτήτων.

Δημοσιογράφος: Θέλετε να πείτε ότι -αντιθέτως- σε άλλες χώρες, στη Δυτική Ευρώπη.
Καστοριάδης : Εκεί, αυτό έγινε! Ο μακαρίτης ο Γιώργος Καρτάλης έλεγε κάνοντάς μου καζούρα στο Παρίσι το 1956:«Κορνήλιε, ξεχνάς ότι στην Ελλάδα δεν έγινε Γαλλική Επανάσταση». Πράγματι, στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει εποχή που ο λαός να έχει επιβάλει, έστω και στοιχειωδώς, τα δικαιώματά του. Και η ευθύνη, για την οποία μίλησα, εκφράζεται με την ανευθυνότητα της παροιμιώδους φράσης:  «εγώ θα διορθώσω το ρωμέικο;».
-Ναι, κύριε, εσύ θα διορθώσεις το ρωμέικο, στο χώρο και στον τομέα όπου βρίσκεσαι ...



*Ο Κορνήλιος Καστοριάδης (Κωνσταντινούπολη, 11 Μαρτίου 1922- Παρίσι, 26 Δεκεμβρίου 1997)  Έλληνας φιλόσοφος, οικονομολόγος και ψυχαναλυτής.


Κυριακή 15 Ιανουαρίου 2012

ΟΔΥΣΣΕΙΑ - ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΙΣΧΥΡΟΥ

Κορνήλιος Καστοριάδης
Τα Ομηρικά έπη ,αν και υπήρξαν το μεγάλο κείμενο που διαμόρφωσε την Ελλάδα ,παρά ταύτα δεν πρόκειται ούτε για εξ αποκαλύψεως ,ούτε για ιερό κείμενο. Μιλάει ο ποιητής και όχι ο προφήτης.
Αυτό το θεμελιώδες σημείο διακρίνει την Ελλάδα από όλους τους άλλους πολιτισμούς ,όπου η επίκληση της εξ αποκαλύψεως θρησκείας ,δηλαδή του χριστιανισμού.Στην αρχαία Ελλάδα η θρησκεία είναι κάτι πολύ σημαντικό ,είναι τμήμα των θεσμών της πόλεως,άρα των πολιτικών θεσμών ,αλλά ακριβώς είναι τμήμα τους ,δεν είναι ποτέ η πηγή τους. Ουδείς Έλληνας θα διανοούνταν ποτέ να συμβουλευθεί το Μαντείο των Δελφών για να μάθει ποίοι θα έπρεπε να είναι οι νόμοι της πόλης του .

Πριν εισέλθουμε στην Οδύσσεια πρέπει να δούμε τον διάλογο ή καυγά μεταξύ του Θερσίτη και του Οδυσσέα ,στην ραψωδία Β της Ιλιάδας. Ο Θερσίτης είναι άνθρωπος του λαού ,είναι πράγματι ο εκπρόσωπος της ανώνυμης μάζας που σαφέστατα υποτιμάται από τον Όμηρο ,ακόμα και στο παρουσιαστικό του. Είναι πολύ άσχημος ,αλλήθωρος και κουτσός...
Βρίζει τον Αγαμέμνονα ασκεί κριτική στη διεύθυνση των πολεμικών επιχειρήσεων και στον ίδιο το πόλεμο. Ο Οδυσσέας του απαντά με μεγάλη έπαρση ,τον βρίζει ,τον χτυπά με το σκήπτρο του ,σύμβολο  της βασιλικής εξουσίας ,που βαστάει εκείνος που απευθύνεται στους άλλους ήρωες.
Ο Θερσίτης δεν μπορεί ,δεν τολμά να ανταπαντήσει ,κλαίει από οδύνη ,ενώ το δειλό πλήθος γελά μπροστά στο θέαμα αυτού του φτωχού ανθρωπάκου . Για τον Όμηρο μόνο οι ήρωες υπάρχουν πραγματικά ,οι άλλοι είναι απλώς πλήθος που ακολουθεί. Υπάρχει γενικά στα Ομηρικά έπη μία αριστοκρατική αντίληψη του κόσμου.

Η νύφη Καλυψώ τον έχει ερωτευθεί. Η Καλυψώ του προσέφερε την αθανασία υπό την προϋπόθεση ότι θα έμενε μαζί της. Ο Οδυσσέας έχει επομένως την επιλογή μεταξύ της αθανασίας και της επιστροφής στην Ιθάκη και αργότερα του θανάτου. Γνωρίζει τι είναι ο θάνατος - ότι είναι χειρότερος και από την ανυπαρξία . Έχοντας κατέβει στον Άδη ,έχει δει τις άθλιες σκιές που πλανώνται εκεί. Αρνείται όμως την προσφορά της Καλυψούς. Ο Οδυσσέας γνωρίζει ότι έτσι και αλλιώς θα πεθάνει. Αρα η επιλογή του περιορίζεται μεταξύ μιας αθανασίας που θα διέγραφε την προϊστορία του και ενός ανθρωπίνου θανάτου ανάμεσα στους δικούς του στην Ιθάκη.
Στην ελληνική θρησκεία δεν υπάρχει ούτε υπόσχεση ούτε ελπίδα. Η αθανασία ,στο βαθμό που υπάρχει ,είναι χειρότερη από τον οριστικό θάνατο. Πρόκειται για επιβίωση αθλίων σκιών δίχως πνεύμα ,αισθήσεις και αναμνήσεις,όντα των οποίων η υπόσταση βρίσκεται εξάλλου στα όρια του νοητού.

Η Κίρκη ,που είναι μάγισσα,υποδεικνύει στον Οδυσσέα τη μαγική πράξη που θα του επιτρέψει αφενός να καλέσει τις ψυχές των νεκρών και αφετέρου να ζητήσει από τον μάντη Τειρεσία και τις άλλες σκιές να μιλήσουν ,δίνοντας να πιουν αίμα ζώων σφαγμένων για το σκοπό αυτό.

Οι Κύκλωπες , ούτε φυτεύουν ούτε οργώνουν και όλα τα αφήνουν στην μέριμνα των θεών .
Δεν είναι πολιτικά όντα χωρίς βουλή και θεσμούς.Ο καθένας βασιλεύει στη γυναίκα του και τα παιδιά του και δεν νοιάζονται ο ένας για τον άλλο . Επί πλέον δεν συναναστρέφονται μεταξύ τους.

Οι Λαιστρυγόνες ,τερατώδη όντα ,ψηλοί σαν βουνά και ανθρωποφάγοι και αυτοί όπως οι Κύκλωπες.
Πρόκειται όμως για κοινωνικούς ανθρωποφάγους ,που ζουν σε πόλη , που διαθέτουν συνελεύσεις και βασιλιά ,έστω και αν δεν είναι αρτοφάγοι.

Η Οδύσσεια δεν είναι θεωρητικό κείμενο και κυρίως δεν είναι εγχειρίδιο πολιτικής επιστήμης ή γεωμετρίας. Η σύνδεση της Ιλιάδας με την Οδύσσεια είναι τελικά ο Θερσίτης.
 Είδαμε λοιπόν στην Ιλιάδα ,  ότι ο Θερσίτης ,ένας άνθρωπος του λαού , όταν πήρε τον λόγο , ο Οδυσσέας τον εξύβρισε και τον κτύπησε με το σκήπτρο του διότι δεν έπρεπε να μιλήσει.
Αν και είναι σαφές ότι η αγορά αυτή αποτελεί μέσο έκφρασης .
Παρά ταύτα μερικές φορές είναι και μέσο που χρησιμοποιεί ο ηγεμόνας προκειμένου να σταθμίσει τις διαθέσεις της "κοινής γνώμης". Οι συνελεύσεις δε , γίνονται πολλές φορές προκειμένου ο ηγέτης να ανακοινώσει τις αποφάσεις του και όχι να διαβουλευθεί με τους υπηκόους του.
Επαληθεύοντας την ρήση του λαού ότι όπου δεν περνάει ο λόγος,  πίπτει ράβδος .
Δηλαδή, ενώ ο Οδυσσέας στηλιτεύει τους Κύκλωπες και των Λαιστρυγόνων ως υπερφίαλων και αθέμιστων  ,ο ίδιος δεν είναι καλύτερός των .

Όταν τελικά επιστρέφει στην Ιθάκη και σκοτώνει τους μνηστήρες η υπηρέτρια Ευρύκλεια  κραυγάζει από την χαρά της  ,ο Οδυσσέας της ζητάει να σωπάσει λέγοντας ότι δεν πρέπει να θριαμβολογεί ,διότι οι θεοί είναι αυτοί που τους σκότωσαν ,και τους τιμώρησαν για τις παρανομίες τους

Μία δικαιοσύνη a la carte ...



Τρίτη 15 Νοεμβρίου 2011

ΔΙΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΑΓΑΘΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ

O Κορνήλιος Καστοριάδης στα άδυτα του λαβυρίνθου ψάχνει απεγνωσμένα την έξοδο ,από την άδικη κοινωνία .
Τα τρία περίφημα ερωτήματα του Kant στην ΄΄Κριτική του καθαρού λόγου΄΄ :
Οσον αφορά τα δύο πρώτα :
Τι μπορώ να γνωρίσω ;
Τι πρέπει να κάνω ;
η ατελείωτη συζήτηση αρχίζει στην Ελλάδα αλλά δεν υπάρχει ελληνική απάντηση .
Στο τρίτο ερώτημα όμως :
Τι μου επιτρέπεται να ελπίζω ;
υπάρχει μία σαφής και ακριβής ελληνική απάντηση που είναι ένα ογκώδες και ηχηρό Τίποτα.
Και όμως η λύση δεν έρχεται από τα ουράνια , τα θεία είναι άδεια ,απάνθρωπα .
Η λύση ευρίσκεται μέσα στην πόλιν . Εκεί ο ανίσχυρος άνθρωπος ,έχει ελπίδα .
Ο άνθρωπος είναι φύσει και είναι φύσει ζώον πολιτικόν· και η πόλις είναι φύσει ,και φύσει προηγείται του ατόμου .(φύσει πρότερον)
Ο θεός του Αριστοτέλη θέτει σε κίνηση τον κόσμο αλλά δεν τον κυβερνά ,ενώ την φύσιν διαπερνά από άκρου εις άκρον το τυχαίο.

Ο Μarx προσπάθησε αλλά απέτυχε και τελικά παραδέχθηκε και ο ίδιος ότι η μόνη λύση διαχρονικά και αξεπέραστα ανήκει στον Αριστοτέλη .
Βάσει νόμου επιείκεια στον ανίσχυρο.

Τα δεδομένα του Καστοριάδη : οι άνθρωποι δεν γεννιούνται ούτε ελεύθεροι ,ούτε μη ελεύθεροι ,ούτε ίσοι ούτε μη ίσοι. Εμείς θέλουμε να είναι ελεύθεροι και ίσοι , μέσα σε μία δίκαιη και αυτόνομη κοινωνία. 

Ο Αριστοτέλης μας επαναφέρει στην πραγματικότητα λέγοντας ότι η κοινωνία δεν γίνεται από δύο γιατρούς ,αλλά από ένα γιατρό και ένα γεωργό, οι οποίοι είναι απόλυτα διαφορετικοί και όχι ίσοι. 
Κι΄ όμως ,αυτοί πρέπει να εξισωθούν . 
Η κοινωνία πρέπει να εξισώσει τον γιατρό και τον γεωργό , 
αφού εξυπακούεται ότι αυτοί είναι, ΄΄όλως έτεροι και ούκ ίσοι΄΄. 
Συνεπώς ,ποιά είναι αυτή η ισότητα ;
Η λύση της κάτωθι εξίσωσης.
Μονάδες βάρους σιτάρι = τόσα ζευγάρια υποδήματα


Το πρώτο κεφάλαιο του Κεφαλαίου του Marx είναι μεταφυσικό. Το ερώτημα που έθεσε η κλασσική πολιτική οικονομία : γιατί τα ανταλλασσόμενα αντικείμενα ανταλλάσσονται υπό την τάδε και όχι υπό την δείνα αναλογία.
Επειδή η κοινωνία δεν θα ήταν αν δεν ήταν η ανταλλαγή ,ούτε η ανταλλαγή αν δεν ήταν η ισότητα, ούτε η ισότητα αν δεν ήταν η συμμετρία. Χρειάζεται να υπάρχει συμμετρία για να μπορεί να υπάρχει ισότητα ,ισότητα για να μπορεί να υπάρχει ανταλλαγή ,ανταλλαγή για να υπάρχει κοινωνία.

Εδώ δένει όλη η προβληματική : η κοινωνία προϋποθέτει την συμμετρία ,αλλά η συμμετρία αυτή δεν είναι και ούτε μπορεί να είναι φυσική ,δεν μπορεί να είναι δεδομένη φύσει

Μπορεί να υπάρχει μόνο νόμω.
Συμμετρία αναφέρεται στα αντικείμενα : αυτά ακριβώς τα κάνει σύμμετρα το χρήμα , αφού όλα μετρούνται με το χρήμα.

Ο Marx προσπαθώντας να φτάσει στις ρίζες της ανισότητας μας λέει ότι η πρώτη διαίρεση της εργασίας ,είναι η διαίρεση της εργασίας μεταξύ του άνδρα και της γυναίκας στην γενετήσια πράξη.

Η ισότητα συνίσταται στο ότι η εργασία λειτουργεί ως κοινό μέτρο.

Είτε πρόκειται για την ανταλλαγή είτε για την διανεμητική δικαιοσύνη , ο Αριστοτέλης θέτει ως αναμφισβήτητο και μη επιδεχόμενο συζήτηση αίτημα ότι χρειάζεται εξίσωση και ότι η αληθινή εξίσωση δεν είναι και δεν μπορεί να είναι αριθμητική , αλλά γεωμετρική , μ΄ άλλα λόγια αναλογικότητα.


Κατά τι είναι ορθολογική η λύση αυτή ; Αν ο μερισμός οφείλει να είναι ίσος , η ισότητα αυτή δεν μπορεί να είναι αριθμητική : δεν είναι ίσο ,ούτε δίκαιο να δίνουμε την ίδια ποσότητα τροφής σ΄ ένα νήπιο και σ΄ένα ενήλικο . 

Η αριθμητική ισότητα είναι ανισότητα . 
Συνεπώς ,η ισότητα μπορεί να είναι μόνον αναλογική ισότητα.


Αίτημα εξίσου αναμφισβήτητο και μή επιδεχόμενο συζήτηση για τον Marx ,τα άτομα είναι φύσει άνισα και χρειάζεται να τα εξισώσουμε .

Στην αρχή ,σκέφτεται ,μπορούμε να τα εξισώσουμε μόνο μέσω της εργασίας , από την οποία γεννήθηκε η κομμουνιστική κοινωνία.

Αλλά η ισότητα αυτή εξακολουθεί να μην είναι ικανοποιητική .
Η αληθινή ισότητα είναι αυτή που επειδή παίρνει υπόψη την φυσική ανισότητα των ατόμων επιτρέπει να την ξεπεράσουμε εντός και δια της αναλογικότητας : στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του.

Ετσι ακριβώς δίνοντας απάντηση στο ζήτημα της επιεικούς διανομής , ο Marx συγκεκριμενοποιεί προκειμένου για τα οικονομικά αγαθά την Αριστοτελική ιδέα της επιείκειας ,που είναι δικαιοσύνη καλύτερη από την δικαιοσύνη ,ισότητα και καλύτερη από την ισότητα.
Αν ο νομοθέτης εργάζεται για την δικαιοσύνη , ο δικαστής εργάζεται για την επιείκειαν ,που είναι μεν δικαιοσύνη ,αλλά καλύτερη δικαιοσύνη : συνεπώς ο σκοπός , το τέλος στο οποίο αποβλέπει ο νομοθέτης, μπορεί να επιτευχθεί αληθινά μόνο από τον δικαστή ,που είναι ο μόνος που έρχεται αληθινά σε επαφή με την ΄΄ των πρακτών ύλην΄΄ και μπορεί να παίρνει υπόψη συγκεκριμένες καταστάσεις και αξίες των ατόμων στην ιδιαίτερη περίπτωση. Δίκαιον και επιεικές ανήκουν στο ίδιο γένος και στο γένος αυτό ,το επιεικές καταλαμβάνει την κορυφή. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ο κανόνας είναι ανύπαρκτος ή ότι δεν είναι κανόνας ,αλλά ότι θα πρέπει να προσαρμόζεται ΄΄προς τα πράγματα΄΄.

Τρίτη 1 Νοεμβρίου 2011

ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ - Ο ΕΛΕΥΘΕΡΩΤΗΣ

Σχόλιο 1.
Ο Προμηθέας φιλάνθρωπος με την αρχαιοελληνική ευρεία έννοια του όρου και όχι με τον απλοϊκό χριστιανικό, που παραπέμπει στην ζητιανιά.
Προσφέρω ανιδιοτελώς και χωρίς ανταλλάγματα. Όχι από συμπόνια ,όχι από ανώτερο σε κατώτερο , όχι από το περίσσευμά μας.
Προσφέρω ανιδιοτελώς και χωρίς ανταλλάγματα από έρωτα και από μία εσωτερική παρόρμηση δημιουργίας . Ο Έρωτας περιέχει κίνηση.
Ομού (ΟΜ), στην μέθεξη.
Από το ένα επίπεδο στο άλλο. Στην περιδίνηση και τελικά στην ανέλιξη του ανθρώπου.
Όλα ο άνθρωπος τα οφείλει στον Προμηθέα που δεν ζητά ανταπόδοση.
Ο άνθρωπος λοιπόν είναι ελεύθερος και δεν οφείλει να προσκυνά κανένα .
Η έλευσις του θέρους ... Είναι ελευθερωτής και όχι λυτρωτής .
«ελευθερία» για την οποία το «Ετυμολογικόν Μέγα» διατείνεται

«παρά το ελεύθειν όπου ερά» = το να πηγαίνει κανείς όπου αγαπά . 
Άρα βάσει της ίδιας της λέξης, ελεύθερος είσαι όταν έχεις τη δυνατότητα να πας όπου αγαπάς.

Ο Προμηθέας τιμωρήθηκε από τους Θεούς για την πράξη του να απελευθερώσει τον άνθρωπο από τα δεσμά της άγνοιας , σε αντίθεση από τον Χριστό που σταυρώθηκε από τους ανθρώπους για την πράξη του να λυτρώσει τον άνθρωπο από το προπατορικό αμάρτημα.
Τουτέστιν ,για την γνώση που του χάρισε ο Προμηθέας.
Η γνώση ,το μήλο, που πήρε τον άνθρωπο από το επίπεδο και την συναναστροφή του με τα άλλα ζώα και τον έκανε συνομιλητή του με το θείον .
Δεν είναι τυχαίο και παράδοξο σήμερα ότι ο άνθρωπος απευθύνεται στο θείον στον ενικό , και στον συνάνθρωπό του στον πληθυντικό.
Δηλαδή ο άνθρωπος αισθάνεται το θείον πλησίον του και τον συνάνθρωπό του απόμακρο .
Κόλαση τελικά είναι οι άλλοι άνθρωποι .
Οι άνθρωποι ανταγωνίζονται μεταξύ τους και υπάρχει συνεχή επίκληση στο θείο για την δια μεσολάβηση εις βάρος άλλου ανθρώπου. Αυτή την εντροπία καλείται ο Χριστός να καλύψει και να συμπληρώσει , ως ο αίρων την αμαρτία του κόσμου ...

Όπως είπαμε ο Προμηθέας δεν το έκανε , ένεκα αγάπης γιατί η αγάπη είναι ακίνητη και καθολική αλλά από έρωτα , που περιέχει κίνηση .
Η αγάπη είναι γνώρισμα και ιδιότητα του θείου , αλλά δεν μεταβάλλει τα πράγματα .
Ο Χριστός το έκανε λόγω αγάπης προς τον άνθρωπο.
Ο Προμηθέας διασάλευσε την υπάρχουσα τάξη της δημιουργίας του κόσμου , που το προνόμιο αυτό το είχε το θείον. Διατάραξε το status quo της εποχής ,ανατρέποντας αρχεία και δεδομένα θεϊκά.
Ο Προμηθέας τράβηξε από την αφάνεια τον άνθρωπο συγκεκριμένα,από όλο το ζωικό και φυτικό βασίλειο και άλλαξε την μοίρα του ανθρώπου .
Τον έφερε στο πνευματικό επίπεδο των θεών.
Ήρθε βέβαια σε αντίθεση με το νεόκοπο κατεστημένο των θεών και τιμωρήθηκε.
Ο Δίας μόλις είχε ανατρέψει τον πατέρα του Κρόνο και είχε ενδοιασμούς αρχικώς για το εγχείρημα του Προμηθέα,αλλά τελικά πείσθηκε αν και ένοιωθε μειωμένος.
Ο Ελληνικός πολιτισμός έγινε το όχημα μετάδοσης της γνώσης που ξαφνικά γέμισε τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Ο Ελληνισμός έγινε οικουμενικός με ανώτερη αποστολή διάδοσης της γνώσης.
Ο άνθρωπος έγινε εν δυνάμει θεός αλλά οι θεοί κλείδωσαν ερμητικά το τελευταίο επίπεδο γνώσης. Αυτός ήταν και ο τελευταίος συμβιβασμός Προμηθέα και Δία.
Το μυστικό , άρρητο στις προ Δια γραφές του ανθρώπου , αφήνει κενό στην τελική ανέλιξή του. Άλμα στο κενό η ανεύρεση του θείου δρόμου.
Ο άνθρωπος τα δανεικά δεν είναι σε θέση να τα αξιοποιήσει και τα σπαταλά .
Ο άνθρωπος περιπλέκεται σε ασάφειες και λαβυρίνθους . Η ενατένιση του θείου αδύνατος. Δεν υπάρχει επιβράβευση στην προσπάθεια του ανθρώπου.
Αρετή , αγαθό , τέχνη ανεβάζουν τον άνθρωπο μέχρι το έσχατο σκαλοπάτι της θείας σκάλας , αλλά το τελευταίο βήμα , είναι μετέωρο βήμα στο κενό.
Ο άνθρωπος μένει με την απογοήτευση ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του , που τα ουράνια δεν ανοίγουν .
Οι θεοί μοιραίως γίνονται μισητοί στα μάτια των ανθρώπων και ό άνθρωπος αχάριστος στα μάτια των θεών. Αλίμονο τα ήθελε και όλα. Δεν του έφταναν τα εφήμερα και απροσδόκητα που δονούσαν και νοηματοδοτούσαν την ζωή του , ήθελε να γίνει και αθάνατος ;

Αυτή είναι η τραγωδία του ανθρώπου . Ο Δίας ίσως είχε κάπου δίκαιο . Ίσως θα έπρεπε να αφήσει τον άνθρωπο στον κόσμο του χωρίς να έχει την δυνατότητα να κοιτά προς τα πάνω.
Απο την άλλη δεν πρέπει να αγνοήσουμε την φιλανθρωπική πράξη του Προμηθέα ενάντια της επικρατούσης τάξης των θεών.



Σχόλιο 2
Εκ των ΤΙΤΑΝΩΝ –
ΙΑΠΕΤΟΣ και της ΚΛΥΜΕΝΗΣ κόρης του ΩΚΕΑΝΟΥ και ΤΗΘΥΟΣ
Εγεννήθησαν
ΑΤΛΑΝΤΑ – ΜΕΝΟΙΤΙΟΝ – ΠΡΟΜΗΘΕΑ - ΕΠΙΜΗΘΕΑ
ΠΡΟΜΗΘΕΩΣ και ΠΑΝΔΩΡΑΣ εγεννήθη ΔΕΥΚΑΛΙΩΝΑΣ
ΕΠΙΜΗΘΕΩΣ και ΠΑΝΔΩΡΑΣ εγεννήθη ΠΥΡΡΑ
ΔΕΥΚΑΛΙΩΝΟΣ και ΠΥΡΡΑΣ εγεννήθη ο ΕΛΛΗΝΑΣ

O Προμηθέας ήταν Τιτάνας .
Υιός του Ιαπετού,πατριάρχη του Ελληνισμού . Πατέρας του Δευκαλίωνα , του γενάρχη του μετά κατακλυσμιαίου Ελληνισμού. Ο Προμηθέας συμβολίζει τον ένδοξο Προκατακλυσμιαίου Ελληνισμό,εκείνο που απλώθηκε προ της 5ης χιλιετίας σε ολόκληρο τον κόσμο,ριζώνοντας το πνεύμα του στον τότε ζωώδη σχεδόν νου των άλλων ανθρωπίνων γενών.
Στον Ελληνισμό οφείλεται η ονομάτισι των νέων Ολυμπίων Θεών και η θεσμοθέτηση των τιμών τους. Ο Προμηθέας καίτοι παλαιότερος δεν ήταν όμως ισότιμος τους. Εντεύθεν διαφαίνεται και η έμμεση απειλή του Προμηθέα κατά του Δία , ότι δηλαδή η μακρο ημέρευσι και επιβίωση των Ολυμπίων εξαρτάται από την επιβίωση του ίδιου του Προμηθέα. Εάν ο Προμηθέας καταστραφεί και τύχη των Ολυμπίων δεν θα είναι διάφορος.
Η τιμωρία του Προμηθέα από τον Δία οφείλεται ,όπως λέγει ο μύθος , σ΄ αυτήν ακριβώς την εξανθρωπιστική αποστολή του. Ήταν η τιμωρία αλληλένδετη με την προσφορά του . Ο Ελληνισμός ,εξαπλούμενος στα πέρατα του κόσμου ,έμενε εκεί άποικος αλλά και δέσμιος των ξένων τόπων.
Χωρίς την εξάπλωσή του ο Ελληνισμός και την αποξένωσή του από την Μητρόπολη δεν μπορούσε να φωτοδοτήσει τον κόσμο.
Η αποστολή του λοιπόν στην γη είχε ως συνέπεια την δέσμευσή του στα ξένα ,το σταύρωμά του επάνω στα αφιλόξενα όρη της ξενιτιάς.
Ο Προμηθέας θα υπέκειτο και σε δεύτερη βαρύτερη τιμωρία , την κατακρήμνιση του στα τάρταρα , πρίν έλθει κάποτε ο Ηρακλής , ο οποίος θα φόνευε το όρνεο ,που του κατέτρωγε το συκώτι ,και θα μεσολαβούσε στον Δία για την απονομή χάριτος και την αποκατάσταση του Προμηθέα. Η κατακρήμνιση του Προμηθέα στα τάρταρα συμβολίζει ασφαλώς μία φυσική καταστροφή του Μητροπολιτικού Ελληνισμού ,πιθανόν την γνωστή ως κατακλυσμό του Δευκαλίωνα ή μάλλον την παλαιότερη του Ωγύγου .
Η Συμφιλίωση του Προμηθέα με τον Δία φαίνεται να στηρίζεται στην απειλή του πρώτου ,ότι χωρίς αυτόν και τύχη του Δία θα ήταν επισφαλής.
Το μυστικό δε του Προμηθέα , η αποκάλυψη του οποίου στάθηκε το όπλο για την απελευθέρωσή του , πιθανώς συνδέεται με κάποιον απρεπή γάμο που θα έκανε ο Ζεύς , ο γυιός του οποίου θα εξεθρόνιζε τον πατέρα των Ολυμπίων και θα γινόταν ο νέος θεός.
Με αυτόν τον γάμο φαίνεται να υπονοούσε ο Αισχύλος κάποια ανάμειξη των Ελληνικών με ξένα ιερά.
Ο συγκρητισμός αποτελούσε κατά τον αρχαίο τραγικό τον μέγιστο κίνδυνο για το Ελληνικό Πνεύμα και την Ελληνική Θρησκεία ,όπως άλλως τε αποδείχθηκε τελικώς με την Αλεξανδρινή εποχή .
Ο γάμος του Δία με τους πληθυσμούς της Μέσης Ανατολής και τα θέσμιά τους υπήρξε η βαθύτερη αιτία της εκθρονίσεώς του .
Ένας νέος θεός , ο Ιησούς, ήταν γραμμένο να τον διαδεχθεί.
Και ο Ελληνισμός που είδε δύο θεούς στο παρελθόν ήδη να γκρεμίζονται
(ΟΥΡΑΝΟΣ & ΚΡΟΝΟΣ ) , θα δει και τον τρίτο να πέφτει σύντομα,αφού ο ίδιος ο Προμηθέας όσα δεινά και αν περάσει ,δεν είναι γραμμένο ποτέ να πεθάνει.
Την πεποίθησή του για το αθάνατο του Ελληνισμού ο Αισχύλος την επαναλαμβάνει τρεις φορές (στίχοι 753,933,1053)

Προμηθεύς
ἦ δυσπετῶς ἂν τοὺς ἐμοὺς ἄθλους φέροις,
ὅτῳ θανεῖν μέν ἐστιν οὐ πεπρωμένον· 753
αὕτη γὰρ ἦν ἂν πημάτων ἀπαλλαγή·
νῦν δ᾽ οὐδέν ἐστι τέρμα μοι προκείμενον
μόχθων, πρὶν ἂν Ζεὺς ἐκπέσῃ τυραννίδος.

τί δ᾽ ἂν φοβοίμην ᾧ θανεῖν οὐ μόρσιμον; 933

πάντως ἐμέ γ᾽ οὐ θανατώσει. 1053



Σχόλιο 3
Ο Κορνήλιος Καστοριάδης έχει τον λόγο …
Με την ΑΝΤΙΓΟΝΗ ,η τραγωδία εμφανίζεται ως πολιτικός θεσμός .
Επί πλέον η τραγωδία είναι ένα σύνθετο φαινόμενο , ταυτόχρονα συλλογική γιορτή και αναμφίβολα θρησκευτική εκδήλωση ,καθώς επίσης και αυτό που αποκαλούμε ΤΕΧΝΗ , μία τέχνη ιδιαίτερη πολύπλοκη. Όταν ο Wagner στα μέσα του 19ου αιώνα ,θέλει να ανασυστήσει ένα πλήρες θέαμα ,αναφέρεται στην Ελληνική τραγωδία που είναι ταυτόχρονα ποίηση ,μουσική,και χορός.
Στον ΠΡΟΜΗΘΕΑ ΔΕΣΜΩΤΗ διακρίνουμε 5 πυρήνες του έργου.
1- Θρησκεία , με έμφαση στον πρόσκαιρο χαρακτήρα της θεότητας.
2- Εξουσία , αρνείται στην εξουσία κάθε ηθική διάσταση , και κάθε χαρακτήρα δικαιοσύνης.
3- H εξουσία του Δία.
4- Η ουσία της ανθρωπότητας. Τέχνη.
5- Η αντίθεση της ωμής βίας αφ΄ ενός και της σκέψης αφ΄ ετέρου.

Πρόσκαιρος ο χαρακτήρας της θεότητας.
Ο Ουρανός υποσκελίζεται από τον Κρόνο , ο Κρόνος από τον Δία κλπ.
Ο Αναξίμανδρος το θέτει σωστά. 
΄΄όλα τα όντα οφείλουν να πληρώσουν τα μέν στα δέ. 
Δίκην και τίσιν ,ποινή και αποζημείωση για την αδικίαν τους ΄΄

Αδικία για τους ανθρώπους είναι , το απλό γεγονός της υπάρξής τους.
Αδικία για τις θεότητες είναι η ύβρις τους. Η ύβρις των θεοτήτων συνίσταται ότι κάθε γενιά θεότητας αρνείται να παραδώσει την εξουσία στην νεώτερη γενιά.
Αντιθέτως προσπαθεί να την καταστρέψει.
Η Ελληνική κοινωνία παρ΄όλα αυτά έχει πίστη και λαϊκή ευσέβεια προς το θείον.
Συνεχίζει και κτίζει ναούς και τους προσφέρει θυσίες.
Ο προσωρινός χαρακτήρας της θείας εξουσίας ισχύει επίσης και για τον Δία .
Η εξουσία του είναι καταδικασμένη να εκλείψει.
Ο Προμηθέας δεν παραλείπει να του το υπενθυμίζει και φυσικά δεν γίνεται αρεστός στον Δία. . .
΄΄ Θα έχει σίγουρα την ανάγκην μου, αυτός ο πρώτος των μακαρίων,για να του δείξω την νέα βουλή της μοίρας,που θα του στερήσει το σκήπτρο του και τις τιμές του ...
Η βασιλεία του δεν θα διαρκέσει για πολύ ακόμη ...
... πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες με την αλάνθαστη μνήμη και από τις Μοίρες με τις τρεις μορφές ...
... ούτε ο Δίας ούτε οποιοσδήποτε άλλος μπορεί να ξεφύγει από την πεπρωμένην του.΄΄

Αυτή ακριβώς η Μοίρα ,η Ανάγκη τοποθετημένη πάνω από την θεία εξουσία ,συνθλίβει ότι υπάρχει και επιτρέπει την έλευση του καινούριου.
Η εξουσία του Δία ,η τρίτη κατά σειρά ,θα πέσει ,όπως και οι προηγούμενες ,αίσχιστα και τάχιστα,σύντομα και πολύ άσχημα ,ότι η τυραννία του θα τελειώσει.

Άπαντ΄ έπράχθη πλήν θεοίσι κοιρανείν
Ελεύθερος γάρ ούτις εστί πλήν Διός

Τα πάντα ρυθμίστηκαν ,τακτοποιήθηκαν
Εκτός από την διακυβέρνηση των θεών.

Όλα τα άλλα παγιώθηκαν από καταβολής χρόνου .
Ο ρόλος κάθε θεότητας , η ανάπτυξη των φυτών κλπ
Παραμένει ένα μόνο ακαθόριστο στοιχείο ,κορυφαίο ,το γεγονός της κυριαρχίας επί των ιδίων των θεών.
Και το ‘Κράτος’ προσθέτει αυτή την εκπληκτική φράση
΄΄ Επομένως ,κανείς δεν είναι ελεύθερος,εκτός από τον Δία. ΄΄

Η φύση της εξουσίας στερείται απολύτως κάθε ηθικής ιδιότητας και κάθε δικαίου.
Ο Προμηθέας το φέρνει και αυτό στην επιφάνεια καταγγέλλοντας τον Δία που μόλις ανέλαβε την εξουσία ,θέλησε να καταστρέψει τους δυστυχείς θνητούς για να δημιουργήσει μία άλλη φυλή.
Η ανηθικότητα και η αλαζονία του Δία καταγγέλλεται από τον Προμηθέα για την κατάκτηση της Ιούς. Ο Δίας που την ποθούσε δεν σταμάτησε να την πολιορκεί μέχρι να πετύχει τον σκοπό του , χρησιμοποιώντας τα πιο απίθανα μέσα .
Της στέλνει ερωτικά όνειρα και καταλήγει να απειλήσει τον πατέρα της ότι θα σβήσει την γενιά του αν δεν την διώξει από το σπίτι της.
Ο Προμηθέας τον καταγγέλλει με ένα περιφρονητικό σχόλιο. Ο θεός ,επειδή επιθυμούσε μιγήναι ,να πλαγιάσει με αυτή την θνητή, της επέβαλε αυτές τις τρομερές περιπλανήσεις. Ο Προμηθέας δείχνει ένα Δία ν’ ασκεί αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε μία αδιάφορη τυραννία , η οποία δεν υπολογίζει τίποτα , και ακόμη λιγότερο τους ανθρώπους. Η εξουσία δρώντας , συνθλίβει ότι της αντιστέκεται ή συναντά στον δρόμο της και δεν χρειάζεται να ρωτήσουμε αν αυτό είναι δίκαιο ή όχι.
Φυσικά ο Προμηθέας αναμένει και φοβάται την οργή του Δια . Ξέρω ότι είναι τραχύς ,σκληρός, ανελέητος και χρησιμοποιεί το δίκαιο κατά το δοκούν . Εφευρίσκει το δίκαιο ,δημιουργεί το δίκαιο , μόνο και μόνο επειδή έχει την εξουσία.
Ο Ωκεανός συμπάσχοντας με τον Προμηθέα λέει ότι έχουμε τώρα έναν τραχύ μονάρχη ,που δεν είναι υπεύθυνος , και που δεν δίνει λογαριασμό σε κανένα.

Βλέπουμε λοιπόν ότι αυτή η τραγωδία επαναλαμβάνει και τονίζει τον πυρήνα σημασιών που σχετίζεται με τον προσωρινό χαρακτήρα της εξουσίας , ακόμη και της θείας , τον ολοσχερή διαχωρισμό της από κάθε ηθική ή δικαιοσύνη ,το γεγονός ότι δημιουργεί ένα δίκαιο που είναι δίκαιο απλώς και μόνο επειδή η εξουσία το ονομάζει έτσι.
Έχουμε ένα έργο ολοκληρωτικά εστιασμένο στην καταγγελία της στυγνότητας του Δία , της αδικίας του , του μίσους του για τους ανθρώπους, και της στυγνότητας και αδικίας κάθε εξουσίας. Μπορείτε να φανταστείτε ένα χριστιανικό έργο το οποίο θα συνίστατο σε μία σειρά από κατάρες εναντίον του θεού ,κατηγορώντας αδιάκοπα τον θεό ως άδικο ,στυγνό ,εγωκεντρικό ,αυθαίρετο και ούτω καθεξής ;
Είναι απολύτως αδιανόητο ,ακόμη και αν μας έδειχνε έναν αληθινό πατέρα Θεό ,δίκαιο , ελεήμονα κλπ.
Ο Αισχύλος ανεβάζει την τριλογία του στην Αθήνα , χωρίς να προκαλέσουν κανένα σκάνδαλο , και αυτό είναι το πιο σημαντικό.

Τρίτη 18 Οκτωβρίου 2011

ΑΝΤΙΓΟΝΗ - Η ΑΠΟΛΥΤΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ





Η Αντιγόνη γνωστοποιεί στην αδελφή της Ισμήνη ότι ο νέος βασιλιάς της Θήβας , ο Κρέοντας , πρόκειται να εκδώσει διαταγή με την οποία θα απαγορεύει την ταφή του αδελφού τους Πολυνείκη , γιατί τον θεωρεί προδότη της πατρίδας του, ενώ αντίθετα θα αποδώσει όλες τις απαραίτητες νεκρικές τιμές στον Ετεοκλή, τον άλλο της αδερφό ως υπερασπιστή της Θήβας . Ζητεί τη βοήθειά της να τον θάψει ,αλλά εκείνη αρνείται .
Έτσι, η Αντιγόνη αποφασίζει μόνη της να εκτελέσει το χρέος της προς τον αδερφό της. Αφού συλλαμβάνεται επ’ αυτοφώρω από το φύλακα που φύλαγε το νεκρό σώμα του Πολυνείκη, οδηγείται στον Κρέοντα, που την καταδικάζει να περάσει την υπόλοιπη ζωή της σε υπόγεια σπηλιά.
Μάταια ο γιος του προσπαθεί να τον μεταπείσει . Ακόμη κι όταν ο μάντης Τειρεσίας τον προειδοποιεί ότι η απόφασή του αυτή θα οδηγήσει στην καταστροφή τον ίδιο και την πόλη , εκείνος τον διώχνει βρίζοντας τον και αποκαλώντας τον αγύρτη. Αίφνης όμως, αντιλαμβάνεται το λάθος του και τρέχει να απελευθερώσει την Αντιγόνη ,για να προλάβει το μίασμα της πόλης.
Είναι ωστόσο, ήδη αργά : η Αντιγόνη έχει κρεμαστεί μέσα στη σπηλιά και στα πόδια της κείτεται νεκρός και ο γιος του ο Αίμονας ,που ήταν ερωτευμένος μαζί της κι επρόκειτο να τη νυμφευθεί. Ο Κρέοντας παίρνοντας το γιο του στην αγκαλιά του επιστρέφει στην πόλη μοιρολογώντας τον .
Εκεί πληροφορείται πως και η γυναίκα του η Ευριδίκη , έχοντας μάθει το χαμό του γιου της έχει αυτοκτονήσει μέσα στο παλάτι.
Η τραγωδία τελειώνει με τον Κρέοντα μόνο του να θρηνεί τους νεκρούς του και την τραγική μοίρα του ζητώντας από το θάνατο να τον λυτρώσει.

**************************************

Η Αντιγόνη” του Σοφοκλή, όπως προσελήφθη μέχρι πρόσφατα, δεν αφήνει σχεδόν καμιά ευκαιρία στον Κρέοντα να καταστήσει ακουστή τη λογική του:
Λογική πολιτική, που θέτει τη νομικο-πολιτική πραγματικότητα της πόλης υπεράνω θείων απαιτήσεων και ανθρώπινων συναισθημάτων, με βάση την εύλογη προτεραιότητα της raison d’ etat, με την ιδιαίτερη ενισχυτική συνθήκη της εκτάκτου ανάγκης
(“Η πατρίς εν κινδύνω”).

Ωστόσο, ο Αισχύλος, στους “Επτά επί Θήβας”, δείχνει το σώμα των πολιτών
(τον Χορό) να διχάζεται: Οι μισοί συνοδεύουν την Αντιγόνη, οι άλλοι μισοί συντάσσονται με τον Κρέοντα. Και ο Ευριπίδης, στις “Ικέτιδες”, τοποθετεί τη διαλεκτική αντικειμένων λόγων μεταξύ Θησέα και κήρυκα-εκπροσώπου του Κρέοντα σε βάση πολιτική (θα επανέλθουμε). Ακόμη και ο Σοφοκλής δίνει στον Κρέοντα συγκροτημένο λόγο – πολιτικό και ανθρώπινο. Του παρέχει ακόμη ευήκοα ώτα και συνηγορούντες νόες – τη ρητά διατυπούμενη πάγια αντίθεση του Χορού στην απείθεια έναντι των νόμων και των αρχών της πόλης.
Και, το σπουδαιότερο, τον εξοπλίζει με τραγικό ανάστημα, τον εξυψώνει στην ιδιότητα του τραγικού ήρωα – σε σημείο που προκάλεσε ζωηρή φιλολογική συζήτηση για το αν ο πραγματικός τίτλος της τραγωδίας δεν ήταν “Αντιγόνη”, αλλά “Κρέων”.

Κανείς από τους δύο δεν μπορεί να υποχωρήσει χωρίς να διαψεύσει την ουσία της ύπαρξής του. Και ο Κρέων και η Αντιγόνη είναι αυτο-νομιστές ,άνθρωποι που έχουν αναλάβει οι ίδιοι την τήρηση του νόμου. Στην δεδομένη περίσταση δεν είναι δυνατός ο συμβιβασμός μεταξύ του δικαίου που εκφέρει ο ένας και του δικαίου που εκφέρει ο άλλος . Αυτό που είναι συγκλονιστικό σε αυτούς τους εκτοξεύει προς τα εμπρός.
Πέφτουν στην άβυσσο σαν τους Τιτάνες ...
Η ισορροπία δεν εγκαθιδρύεται ,όπως θα το ήθελε ο Χέγκελ ,ανάμεσα σε ισόπαλα δίκαια . Η Αντιγόνη είναι ένοχη. Το διάταγμα του Κρέοντα αποτελεί πολιτική τιμωρία. Κατά την Αντιγόνη , είναι οντολογικό έγκλημα.
Ο Θάνατος του Πολυνείκη είναι ακριβώς η επάνοδος της πράξης στο Είναι.
Ο ανθρώπινος νόμος είναι ο νόμος της ημέρας ,όπως αυτή, είναι γνωστός δημόσιος ,ορατός ,καθολικός. Δεν ρυθμίζει τα οικογενειακά αλλά τα της πόλεως ,τα της κυβερνήσεως , τα του πολέμου.
Αυτός δε ο νόμος είναι φτιαγμένος από τον άνδρα.
Ο ανθρώπινος νόμος είναι ο νόμος του άνδρα.
Ο Θεϊκός νόμος είναι ο νόμος της γυναίκας .
Κρύβεται, δεν προσφέρεται σ΄ αυτή την ανοιχτότητα της εμφάνισης που παράγει τον άνδρα. Είναι νυχτερινός ...

Η τυφλή μοίρα είναι κάτι που δεν ικανοποιεί .
Η μοίρα των ατόμων παρουσιάζεται ως κάτι ακατανόητο , αλλά η ανάγκη δεν είναι τυφλή δικαιοσύνη.
Απεναντίας ,εδώ γίνεται αντιληπτό ότι αυτή είναι η αληθής δικαιοσύνη.
Ο Κρέων δεν είναι τύραννος ,αλλά στην πραγματικότητα μία ηθική δύναμη .
Ο Κρέων δεν έχει άδικο .
Υποστηρίζει ότι ο νόμος του κράτους , η εξουσία της κυβέρνησης ,πρέπει να γίνουν σεβαστά και ότι η παραβίαση του νόμου πρέπει να ακολουθείται από τιμωρία.
Εδώ και οι δύο έχουν την εγκυρότητά τους ,αλλά πρόκειται για εξισωμένη εγκυρότητα . Η δικαιοσύνη υπάρχει μόνο για να αντιταχθεί στην μονομέρεια.

Η Αντιγόνη με την ματιά του Κορνήλιου Καστοριάδη...
Συχνά οι διάφοροι ερμηνευτές επιχείρησαν να διαβάσουν την Αντιγόνη σαν λίβελλο εναντίον του ανθρώπινου νόμου υπέρ των θείου ή εν πάση περιπτώσει , σαν απεικόνιση της διαμάχης τους.
Αν όμως έσφαλε μόνον ο Κρέων , δεν θα είχαμε πλέον τραγωδία , αλλά θα βρισκόμασταν σε έναν κόσμο θετικών και αρνητικών ηρώων , δηλαδή καλών και κακών πρωταγωνιστών , δηλαδή όπως γίνεται στην σημερινή πραγματικότητα και ανοησία.
Η ιδέα ότι η Αντιγόνη εκφράζει αποκλειστικά τον θείο νόμο διαψεύδεται .
Το σκεπτικό ....
Η Αντιγόνη εξηγεί πράγματι , στο τέλος του έργου ότι αν έκανε όλα αυτά , ήταν επειδή επρόκειτο για τον αδελφό της ,διότι, λέει, αν είχε πεθάνει ο σύζυγος της, θα μπορούσε να παντρευτεί κάποιον άλλον αν ήταν ένα από τα παιδιά της , θα μπορούσε να κάνει άλλα. Αλλά όταν η μητέρα και ο πατέρας έχουν πεθάνει , δεν είναι δυνατόν, να υπάρξει άλλος αδελφός.
Ο Πολυνείκης ήταν λοιπόν μοναδικός , αναντικατάστατος και του όφειλε τα πάντα. Αυτό το παράδοξο επιχείρημα μπορεί να φανεί σαν σοφιστεία ,εν πάση περιπτώσει όμως δεν έχει καμία σχέση με τον θείο νόμο.
Ο θείος νόμος δεν όρισε ποτέ ότι πρέπει να θάβουμε τους αναντικατάστατους αδελφούς και όχι τους αδελφούς που θα ήταν δυνατόν να αντικατασταθούν όταν η μητέρα είναι ακόμη σε ηλικία που μπορεί να τεκνοποιήσει ούτε ότι μπορούμε να παραλείψουμε την ταφή του συζύγου , επειδή μπορεί να βρεθεί αφθονία συζύγων , και ούτε καθεξής. Ορίζει απλώς ότι πρέπει να θάβουμε τους νεκρούς .Ομως η Αντιγόνη λέει εγώ όφειλα να θάψω τον αδελφό μου που ήταν αναντικατάστατος .Πίσω από αυτό το επιχείρημα κάτι άλλο βεβαίως διαγράφεται . Διότι τα πρόσωπα της τραγωδίας είναι προφανώς πολυδιάστατα , δεν μπορούμε να τα υποβιβάσουμε σε φορείς αφηρημένων αρχών.
Αλλιώς δεν θα μιλούσαμε για τραγωδία, αλλά για σοσιαλιστικό ρεαλισμό ή έργο διακήρυξη. Τι κρύβεται πίσω από αυτή την φράση της Αντιγόνης ;
Το πάθος της για τον αδελφό της βεβαίως . Αιμομικτικό ; Δεν γνωρίζουμε.
Από την άλλη ο Κρέων όταν λέει ότι δεν μπορεί να υπάρξει πόλη χωρίς σεβασμό των νόμων,δεν μιλά προφανώς ούτε σαν πολιτικός φιλόσοφος ούτε σαν καθηγητής δικαίου.Η θέση που προβάλλει είναι υπερκαθορισμένη από πολύ ξεκάθαρα μέσα στο έργο εμπαθή κίνητρα.Την επιθυμία εξουσίας που τον κυριαρχεί και τον ωθεί διαρκώς να υποπτεύεται ότι είναι αργυρώνητοι όσοι του αντιλέγουν.

Το κλειδί στην υπόθεση της διαμάχης το κρατά ο Αίμων .Ο οποίος λέει στον πατέρα του Κρέων. Ο νους ή η κρίση (φρένες) είναι το πιο σημαντικό πράγμα που μπορούν να δώσουν οι θεοί στους ανθρώπους .
Και τελικά το πολιτικό δίδαγμα του έργου είναι ότι κανένας ποτέ δεν έχει δίκιο μόνος του και πρέπει να ακούει την άποψη του άλλου.
Ακόμη κι αν έχει κάποιος δίκιο, αν ακούει μόνο το δίκιο του ,έχει τελικά άδικο.

Πέμπτη 24 Φεβρουαρίου 2011

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΘΕΟΙ - ΤΟ ΔΩΔΕΚΑΘΕΟΝ




Σκέψεις και προβληματισμοί σχετικά με την Αρχαία Ελληνική θρησκεία με την βοήθεια του Κορνήλιου Καστοριάδη .

1- Η Ελληνική Θρησκεία δεν είναι εξ΄αποκαλύψεως θρησκεία
2- Η Ελληνική Θρησκεία δεν δίνει προνομιακή θέση στην ανθρωπογονία
3- Η Ελληνική Θρησκεία δεν περιέχει καμία υπόσχεση αθανασίας.
4- Η Ελληνική Θρησκεία και οι Θεοί της δεν έχουν καθόλου ‘Εθνικό’ χαρακτήρα , έχουν θέση Οικουμενική.

Χάρη λοιπόν σε αυτή την ελευθερία που δίνει η απουσία αποκάλυψης , η απουσία κανονικής διατύπωσης ενός δόγματος , υπήρξε στην Ελλάδα συνεχής αναδημιουργία του μύθου .
Το πλέον συναρπαστικό και το πλέον πλούσιο παράδειγμα αυτής της αναδημιουργίας είναι η τραγωδία . Παρατηρούμε ότι ο ποιητής μπορεί να αλλοιώσει σημαντικά μέρη του μύθου , και κυρίως είναι σε θέση , να του προσδώσει νέα σημασία. Πράγμα που θα ήταν αδιανόητο χωρίς το πρώτο χαρακτηριστικό , δηλαδή την απουσία αποκάλυψης.

Κατά τον Αριστοτέλη , ο έρως που σπρώχνει τα όντα και την φύση ολόκληρη προς ένα Θεό , ο οποίος τους είναι άγνωστος ,ταυτίζεται με την τεράστια έλξη που αισθάνεται ο κατώτερος για τον ανώτερο. Η διαφορά θεών και ανθρώπων δεν μόνο ποσοτική , είναι κυρίως ποιοτική , δεν πρόκειται όμως για οντολογική διαφορά.
Οι Θεοί είναι έξοχοι , είναι άπειρες φορές ανώτεροι από τους ανθρώπους , δεν διαχωρίζονται όμως ριζικά από αυτούς σαν να βρίσκονταν στην αντίπερα όχθη , ενός οντολογικού γκρεμού . Οι Έλληνες Θεοί είναι Αθάνατοι , όχι όμως και Αιώνιοι. Δεν υπάρχουν ,ούτε σε όλη την χρονική διάρκεια , εφ΄ όσον γεννιούνται , ούτε καν εκτός χρόνου , όπως θα το ήθελε δικαιωματικά μία ορθολογική Θεολογία , στην περίπτωση του Χριστιανισμού . Εν πάσι περιπτώσει ,στην Ομηρική Θρησκεία δεν υπάρχει οντολογική σχέση , ούτε ειδική πράξη δημιουργίας του ανθρώπου . Παρά τις μεγάλες διαφορές , ο άνθρωπος βρίσκεται σε ένα επίπεδο που δεν διαχωρίζεται ριζικά από το επίπεδο των θεών. Οι Θυσίες προς τους Θεούς δεν προορίζονται να αποδώσουν μόνο τιμή , αλλά προορίζονται επίσης να θυμίζει την διαφορά όχι μόνο μεταξύ του θείου και του ανθρώπινου κόσμου , αλλά και μεταξύ του ανθρωπίνου κόσμου και όσων βρίσκονται έξω από αυτόν. Η Θυσία οφείλει να ανήκει στον ανθρώπινο κόσμο , που αποχωρίζεται ένα κομμάτι του εαυτού του για να το προσφέρει στους Θεούς.
Υπάρχουν αμέτρητες περιπτώσεις στους μύθους όπου οι άνθρωποι μετατρέπονται σε ζώα ή φυτά από τους Θεούς . Οι μισοί σχεδόν ελληνικοί μύθοι αναφέρονται σε μεταμορφώσεις.Τα περάσματα αυτά δεν είναι όπως στην στην περίπτωση της ενσάρκωσης του Θεού των Χριστιανών , της τάξεως του Θαύματος. Ας μην ξεχνάμε όχι τον ανθρωπομορφικό αλλά τον ανθρώπινο χαρακτήρα των Θεών. Ο άνθρωπος και όλα τα άλλα όντα δεν αποτελούν δημιουργήματα των Θεών . Πέτρες άγρια και κατοικίδια ζώα , άνθρωποι και θεοί ,αναδύονται συγχρόνως και ανεξαρτήτως ,κατά την διάρκεια μιας διαδικασίας και ξεκινώντας από ένα αρχικό δεδομένο , που είναι κατά τον Ησίοδο το ΧΑΟΣ και όλα υπόκεινται στην ΜΟΙΡΑΝ .

Σχετικά με την ειδωλολατρία , άποψή μου είναι ότι κάθε θρησκεία είναι αναγκαστικά ειδωλολατρική λόγω της υπέρβασης, που είναι αναγκασμένη να κάνει. Η μορφή της υπέρβασης μπορεί να είναι ένα άγαλμα ,αλλά και μια ιστορία ,ομιλία ,λόγος ή ο ΛΟΓΟΣ. Το να πεις ότι ο Θεός είναι Λόγος αποτελεί φυσικά και αυτό ειδωλολατρία.
Στην αρχαία Ελλάδα δηλαδή πίστευε ο Θρησκευόμενος κόσμος ότι το άγαλμα που μόλις κατασκεύασε ο Φειδίας , ήταν ο ίδιος ο Θεός ;  Δεν μπορεί να γίνει πιστευτό .
Αλλά το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ότι ο Θεός δεν βρίσκεται μέσα στο άγαλμα το παρουσιάζει ο Ευριπίδης στον Ιππόλυτο.Ο Ιππόλυτος ευρίσκεται μπροστά στο άγαλμα της Άρτεμις και αναφωνεί .
"Βρίσκομαι μαζί σου , συζητώ με σένα , ακούω την φωνή σου (το άγαλμα δεν μιλάει) , δεν βλέπω όμως το πρόσωπο σου (βλέπει το άγαλμα)"
Η διπλή μετάθεση είναι χαρακτηριστική . Βρίσκεται μπροστά στο άγαλμα ,αλλά δεν βλέπει την Θεά. Το άγαλμα φυσικά δεν μιλάει αλλά ακούει την φωνή της , τον λόγο , υπάρχει επικοινωνία με την Θεά.

Σχετικά με την αθανασία στην Ελληνική θρησκεία δεν υπάρχει ούτε υπόσχεση ,ούτε ελπίδα. Η Αθανασία στον βαθμό που υπάρχει είναι σαφώς χειρότερη από τον οριστικό θάνατο . Στην Νέκυια του Οδυσσέα , συναντά τον Αχιλλέα . Ο οποίος του μαρτυρά το μεγάλο μυστικό ότι θα προτιμούσε να ήταν ζωντανός και δούλος παρά πεθαμένος και ήρωας ξακουστός , μία σκιά δίχως πνεύμα.
Και αυτή η τάση ήταν το κυρίαρχο ρεύμα της Ελληνικής θρησκείας με λίγες φυσικά εξαιρέσεις. Ορφικούς και Πυθαγόρειους. ---> ΟΡΦΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ

Για τους Έλληνες δεν είναι οι «Θεοί των Ελλήνων» αλλά απλώς οι «Θεοί» .
Με άλλα λόγια στην θρησκεία αυτή υπάρχουν δύο όψεις.
Από την μία πλευρά η Ελληνική θρησκεία θεωρούνταν πολιτική θρησκεία,θρησκεία της πόλεως . Η πολιτική λατρεία αφορά στην πόλη , η οποία την επωμίζεται,την οργανώνει ,την ρυθμίζει και επικυρώνει την τήρησή της.
Από την άλλη πλευρά , οι θεοί ακόμα και όταν έχουν κάποια προνομιακή σχέση με την μία ή την άλλη πόλιν ( η Αθηνά με την Αθήνα) δεν είναι αποκλειστικοί θεοί των πόλεων αυτών ,ούτε καν αποκλειστικοί θεοί των Ελλήνων, αλλά απλώς οι θεοί , οι θεοί όλου του κόσμου . Οι Τρώες δεν έχουν άλλους θεούς αλλά και δεν γνωρίζουν άλλους θεούς και ούτε υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχουν θεοί .

Στο ερώτημα τι μπορεί να ελπίζει το ανθρώπινο ον μέσα σε ένα κόσμο που δεν έγινε γι΄ αυτό και κανένα νόημα δεν του προτείνεται , όπου δεν υφίσταται ούτε λύτρωση ούτε ελπίδα ;

Η απάντηση από τον Όμηρο μέχρι τον Αλέξανδρο υπήρξε «το κλέος και το κύδος»

«η δόξα και η φήμη» , και τελικώς στο «αίεν αριστεύειν» , όχι μόνο με την ηθική έννοια του όρου άλλα και να υπερέχεις πάντοτε των άλλων , είτε στην μάχη , είτε στα Ομηρικά Έπη , είτε στα αθλήματα ,στην Ολυμπία και στην Νεμέα.

«Η παρρησία».  
Ένα άλλο στοιχείο που υπάρχει στην Ιλιάδα είναι η παρρησία , η ελεύθερη έκφραση , το να λες ότι σκέφτεσαι ,να μην κρύβεις την γνώμη σου όταν πρόκειται για σοβαρές υποθέσεις .

«Εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης» 
Όταν ο Τρώας Πολυδάμας υποδεικνύει στον Έκτορα ότι οι οιωνοί δεν είναι καλοί . Αντίληψη της ολότητας του κόσμου που υπερβαίνει το κλέος και το κύδος. Η εκ του ασφαλούς πορεία του όντος δεν είναι πάντα ο σωστός δρόμος , όταν απέναντι του έχει την «μοίραν» που θα καθορίσει τα δεδομένα , για την τύχη της πατρίδας. Και η «μοίρα» θα λάβει υπ΄ όψιν την θυσία του ήρωος ως πράξη ανώτερη ,για την σωτηρία της πατρίδας.

H Ελληνική ιδιαιτερότητα δεν είναι η αρμονία και το μέτρο , ούτε η εμφάνιση της αλήθειας , ως αποκάλυψης . Η Ελληνική ιδιαιτερότητα είναι το ζήτημα του μη-νοήματος , του μη-όντος . Πράγμα που έχει λεχθεί πεντακάθαρα εξ΄ αρχής , έστω και αν τα υπερήφανα αυτιά των νεοτέρων, δεν είναι σε θέση να το ακούσουν ή το ακούνε μέσω των χριστιανικών λόγων παρηγοριάς ή του φιλοσοφικού τους ρομάντζου. Η Θεμελιώδης Ελληνική εμπειρία είναι η αποκάλυψη όχι του όντος και του νοήματος ,αλλά του οριστικού και αθεράπευτου μη νοήματος.

Το λέει και ο Αναξίμανδρος και είναι μάταιο να ερμηνεύουμε περισπούδαστα τη φράση του συσκοτίζοντας την σημασία της ...«η απλή ύπαρξη αποτελεί αδικίαν , υπερβολή , βία . Από το γεγονός και μόνο ότι υπάρχετε προσβάλλετε την τάξη του όντος»
– που είναι επομένως ουσιαστικά τάξη του μη όντος. --  ---> ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ

Απέναντι στο γεγονός αυτό δεν υπάρχει καμία προσφυγή και καμία δυνατή παρηγοριά . Η μυλόπετρα της απρόσωπης ΔΙΚΗΣ αλέθει ακούραστα και συνθλίβει ότι γεννιέται .

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΘΕΟΙ ΕΙΝΑΙ ΑΘΑΝΑΤΟΙ , ΟΧΙ ΑΙΩΝΙΟΙ.

Παρασκευή 18 Φεβρουαρίου 2011

ΤΡΩΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ - ΑΝΑΛΥΣΗ

Με την βοήθεια του Κορνήλιου Καστοριάδη

Μούσαι , Μοίρα και Μόρος σε όλη την έκτασή τους , στην απόλυτη τραγωδία όλων των εποχών . Το κείμενο αυτό δεν ειναι ούτε θρησκευτικό ούτε προφητικό , ειναι ποιητικό. Ο Ομηρος δεν ειναι προφήτης , ειναι ποιητής , ειναι ο ποιητής. Ο ποιητής δεν απαγορεύει τίποτα , δεν επιβάλει τίποτα , δεν δίνει διαταγές ,δεν υπόσχεται τίποτε . ΛΕΓΕΙ και λέγοντας δεν αποκαλύπτει τίποτα ,υπενθυμίζει .Θυμίζει αυτό που έχει υπάρξει. Τα επαναφέρει στην Μνήμη των ανθρώπων με την βοήθεια των Μουσών ,θυγατέρων της Μνημοσύνης . Οι Μούσες διαφεντεύουν την ποίηση με την ισχυρότερη ,την ανώτερη έννοια του όρου , την δημιουργία του ωραίου.Οι Μούσες ειναι κόρες της Μνημοσύνης . Συγχρόνως αυτές ακριβώς οι θυγατέρες γεννούν την τροφή με την οποία τρέφεται η μητέρα τους , με την οποία τρεφόταν ήδη απο την γέννησή τους ,το νερό που έπινε και τον αέρα που ανέπνεε . Οι θυγατέρες αυτές ειναι μητέρες της μητέρας τους .

Οπως ο Κρόνος ανέτρεψε τον Ουρανό , όπως ο Δίας ανέτρεψε τον Κρόνο , θα έρθει και η μέρα που και ο Δίας θα ανατραπεί . Γιατί αυτή ειναι η μοίρα των ανθρώπων και των θεών .Κατά συνέπεια , καμμία εξουσία δεν ειναι αιώνια ,ούτε κάν η εξουσία των Θεών .
Η Μοίρα καθορίζει τα όρια ,μέσα στα οποία οι άνθρωποι αποφασίζουν ελεύθερα .Οταν οι άνθρωποι παραβαίνουν τά όρια που έχει όρίσει η Μοίρα τότε η Νέμεσις θα τιμωρήσει τον άνθρωπο για τα παραπτώματα και την ύβριν που έχει διαπράξει . Η ποινή βέβαια ειναι ο μόρος (θάνατος)
Την Μοίραν , το πεπρωμένον και αργότερα την ειμαρμένη την απεδέχοντο και οι Θεοί οι ίδιοι για τους εαυτούς τους . Η μοιρασιά έγινε με κλήρο. Με κλήρο , η μοίρα καθόρισε τον Δία να γίνει αρχηγός του αιθέρα και του πάνω κόσμου , ο Ποσειδώνας αρχηγός της θάλασσας και ο Αδη αρχηγός του κάτω κόσμου . Ειναι δε αυτονόητον οτι οι θεοί δεν ορίζουν την έσχατη μοίρα των ανθρώπων αφού δεν ειναι κυρίαρχοι , πόσο μάλλον την δική τους μοίρα.
Οι θεοί δεν ειναι παντογνώστες και παντοδύναμοι . Γνωρίζουν βέβαια περισσότερα απο τους ανθρώπους ,δεν γνωρίζουν όμως τα πάντα. Οι Ελληνες Θεοί εν κατακλείδι , ειναι αθάνατοι δεν ειναι όμως αιώνιοι , εφ΄ οσον έχουν γεννηθεί .


Η μοίρα του ανθρώπου ειναι ο μόρος , δηλαδή ο θάνατος. Η Ομηρική μοίρα δεν ειναι θεότητα ειναι απρόσωπη δύναμη , ύπατη νομιμότητα που επιβάλεται σε θεούς και ανθρώπους. Συμφιλίωση , θυσίες και ικεσίες δεν έχουν νόημα σε ένα μή όν. Η απόφαση ειναι τελεσίδικη .
Ο Εκτορας καταδιώκεται απο τον Αχιλλέα αλλά δεν μπορεί να ξεφύγει . Εχουν κάνει ήδη 4 φορές τον γύρο Τροίας και καθώς περνούν μπροστά απο τις ιερές πύλες , η μοίρα έχει αποφανθεί . Ο Απόλλων που έως τότε προστάτευε τον Εκτορα ,τον εγκαταλείπει στην μοίρα του , απροστάτευτο, ανήμπορος να κάνει οτιδήποτε. Ο Εκτορας νιώθει την άρση προστασίας του ως επιθανάτιο ρόγχο , σαν σώμα χωρίς ψυχή . Η ψυχή του έφυγε , πρίν δεί τον φυσικό θάνατο . Για ένα διάστημα ήταν ζωντανός-νεκρός μέχρι το δόρυ του Αχιλλέα φέρει εις πέρας το πρόσταγμα της μοίρας . Αυτή η απρόσωπη παντοδυναμία της μοίρας δεν είναι ούτε ο πατήρ Θεός ,ούτε ο Αλλάχ , αλλά ειναι ήδη η ιδέα ενός νόμου του κόσμου που δεν προσωποποιείται και στον οποίο υπόκεινται ακόμη και ίδιοι οι Θεοί.


Αλλά και κόντρα στην μοίρα σου δεν μπορείς να πάς , όπως ο Πάτροκλος. Πρέπει να ξέρεις τά όριά σου και τις δυνάμεις σου , διαφορετικά η ύβρις θα επηρεάσει την μοίραν,υπέρ μόρον , όπως λέει ο Ομηρος. Ο Πάτροκλος λοιπόν έφθασε να κηριεύσει την Τροία απο μόνος του ,αλλά ο Απόλλων που προστάτευε την πόλη του είπε .
«Φύγε , το ξέρεις καλά οτι δεν ειναι στην μοίρα σου να καταλάβεις την Τροία , αλλά ούτε στην μοίρα του Αχιλλέα , που ειναι σαφώς ανώτερός σου»
Οταν το κατάλαβε ο Πάτροκλος ήταν πλέον αργά. Η μοίρα είχε γράψει την ποινή . Μόρος , τελειωτικός θάνατος , οριστικός θάνατος , τέλος θανάτοιο , επαναλαμβάνεται συνέχεια στην Ιλιάδα και δεν μπορούμε να τον ωραιοποιήσουμε και να τον δώσουμε άλλη σημασία . Η ανθρωπότητα σπαταλά τον χρόνο της με ιστοριούλες για την αθανασία σε όλες της τις μορφές.Προφανώς δεν προέρχεται απο τους Αιγυπτίους ,που είχαν έναν ολόκληρο κύκλο μετεμψυχώσεων.
Οι Ελληνες ειναι οι πρώτοι και μοναδικοί έως σήμερα που πιστεύουν οτι ειναι θνητοί με την οριστική και τελική έννοια και δεν υπάρχει αθανασία και ακόμη παραπέρα οτι εκτός απο την γνώση του θανάτου , υπάρχει και η επιλογή του τρόπου του θανάτου.
Ετσι ο Αχιλλέας ενώ γνωρίζει οτι τίποτε δεν αξίζει όσο η ζωή εν τούτοις προτιμά και επιλέγει τον Θάνατο και την δόξα. Τραγική αυτή σύλληψη της έσχατης αντίφασης . «Τίποτα δεν αξίζει όσο η ζωή ,αλλά αν τίποτε δεν αξίζει περισσότερο απο την ζωή , τότε και η ζωή η ίδια δεν αξίζει τίποτα.»
Ο Σωκράτης ακολούθησε το ίδιο σκεπτικό όπως και ο Λιαντίνης πρόσφατα.
Ο Αχιλλέας και ο Πάτροκλος προτίμησαν τον δρόμο του κλέους παρά ένα ακλεή βίον.
Αλλωστε ποιός ήρωας πεθαίνει στα βαθειά του γεράματα.
Παρά το ηρωικόν στοιχείον που θέλουν να μας περάσουν μερικοί αναλυτές , οι ήρωες πάντα πριν ξεκινήσουν για την μάχη είχαν το δίλλημα . Να πάνε στην μάχη και να σκοτωθούν ή να το βάλουν στα πόδια ? Δεν ήταν εύκολη απόφαση.
Τραγική φιγούρα και ο απόλυτος ήρωας της Ιλιάδας ο Εκτωρ . Πριν ξεκινήσει για την τελική μάχη με τον Αχιλλέα , όπου ήξερε το τέλος του , χαιρετούσε και φιλούσε την γυναίκα του Ανδρομάχη η οποία έκλαιγε με αναφιλητά και ο γυιός του , το βρέφος στην αγκαλιά της γυναίκας του να γελά αθώα και να τον παίζει. Κανένας θεός ή άνθρωπος δεν θα ήθελε να ήταν στην θέση του.
Βέβαια και ο Οδυσσέας όταν η Κίρκη του πρότεινε να μείνει μαζί της και να τον κάνει αθάνατο , προτίμησε να επιστρέψει στο νησί του , να δεί την γυναίκα του και τον γιό του αλλά και να πεθάνει στην πατρίδα του.
Ο Ομηρος ειναι σαφές οτι τάσσεται με την πλευρά των Ελλήνων , όμως ειναι εξ ίσου σαφές οτι δεν κάνει καμία αξιολογική διάκριση μεταξύ Ελλήνων και Τρώων. Οι πρώτοι δεν εμφανίζονται ποτέ καλύτεροι ,ωραιότεροι και πιό θεεικοί απο τους δεύτερους.
Απο την άλλη πλευρά ,υπάρχει μία αριστοκρατική αντίληψη του κόσμου .Ο Θερσίτης ειναι άνθρωπος του λαού ,ειναι εκπρόσωπος της ανώνυμης μάζας που σαφέστατα υποτιμάται απο τον Ομηρο ακόμη και για το παρουσιαστικό του . Ειναι πολύ άσχημος ,αλλήθωρος και κουτσός... .Βρίζει τον Αγαμέμνονα ασκεί κριτική στην διεύθυνση των πολεμικών επιχειρήσεων και στον ίδιο τον πόλεμο. Ο Οδυσσέας του απαντά με περισσότερο έπαρση,τον βρίζει,τον χτυπά με το σκήπτρο του , σύμβολο της βασιλικής εξουσίας .Ο Θερσίτης δεν μπορεί , δεν τολμά να ανταπαντήσει και κλαίει απο οδύνη. Ενω το δειλό πλήθος γελά στο θέαμα αυτού του φτωχού ανθρωπάκου.
Ο Αγαμέμνων ειναι απλώς ένα τεράστιο παράσιτο. Διατάζει βέβαια, οι διαταγές του όμως διακρίνονται για την μετριότητά τους . Δεν ειναι ούτε γενναίος ,ούτε ανδρείος,ούτε επιδέξιος και όμως πάντοτε αυτός παίρνει το καλύτερο μέρος της λείας.