Translate

Δευτέρα 21 Μαΐου 2012

ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ : Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΙΡΒΑΝΑ

Από τον Πύρρωνα στον Σέξτο Εμπειρικό
Ο Σκεπτικισμός είναι η φιλοσοφία η οποία αμφιβάλλει και αρνείται την δυνατότητα της τρέχουσας γνώσης και διακηρύσσει ότι μέσα από αυτή είναι ανυπέρβλητη η κατάκτηση της αλήθειας.
Αιτιώδης αρχή του Σκεπτικισμού είναι η ελπίδα ότι  θα αποκτήσουμε την αταραξία . Οι μεγαλοφυείς άνθρωποι ,καθώς διαταράσσονται από την ανωμαλία που εντοπίζουν πάνω στα πράγματα ,αντιμετωπίζουν το δίλλημα να ξεχωρίσουν ποιό είναι το αληθές και ποιό το ψευδές. Και ελπίζουν ότι με μία οριστική κρίση πάνω στο πρόβλημα αυτό,θα αποκτήσουν την αταραξία. Η βασική λοιπόν αρχή του Σκεπτικισμού είναι ότι σε κάθε λόγο πρέπει να αντιτάσσεται ίσος λόγος. Και αυτό νομίζουμε ότι μας οδηγεί να μην δογματίζουμε. 
Ο όρος Σκεπτικισμός αδικεί το σύστημα αυτό και δεν αποδίδει την ουσία του. Σκέπτομαι :  σήμαινε στην αρχαιότητα εξετάζω με προσοχή,ερευνώ,παρατηρώ,κρίνω και δευτερευόντως ,όπως και σήμερα συλλογίζομαι και διανοούμαι . Ομως ο όρος σκεπτικισμός αγωνίζεται κυρίως να δώσει δικαίωση και έκφραση στην αμφιβολία που χαρακτηρίζει τη θέαση του Πυρρωνιστή (του πρώτου Σκεπτικού τον 4ο-3ο αι. πΧ)  και στη συνέχεια υποχρεωτικά,στη θετική του στάση να διεισδύσει στην ουσία των φαινομένων . Θα ήταν λοιπόν προτιμότερο να είχε επικρατήσει ο όρος Πυρρωνισμός ( η γνωσιολογική θεωρία του Πύρρωνα που αρνείται κάθε αντικειμενική γνώση,αλήθεια και επιστήμη) ,  αναφερόμενος ουσιαστικά στον ιδρυτή του ,κάτι που αποτελεί και τον κανόνα ,όπως συμβαίνει για όλες τις αρχαίες Ελληνικές σχολές .
Σύμφωνα με τον Σέξτο ,Σκεπτικισμός είναι η δύναμη να αντιπαραθέτουμε με οποιοδήποτε τρόπο φαινόμενα και νοούμενα. Εξαιτίας,λοιπόν,αυτής της ισοδυναμίας μεταξύ των αντιτιθεμένων πραγμάτων και λόγων ,φτάνουμε με αυτή τη δύναμη πρώτα στην εποχή (συγκράτηση,δισταγμό) ,και στη συνέχεια στην αταραξία.
Σκεπτικισμός είναι η στάση εκείνη της ζωής κατά την οποία βιώνει κανείς την ασυμφωνία που  βρίσκεται ανάμεσα στην πρόσληψη των φαινομένων από τον ανθρώπινο νου από τη μία και στην ουσία τους από την άλλη. Οπου εξ αιτίας της, για το ίδιο πράγμα ,υπάρχουν συνεχώς αντίθετες απόψεις. Και επειδή εξ ίσου πρέπει να αμφιβάλλει κανείς τόσο για την ορθότητα της μιας ,όσο και για το λανθασμένο της άλλης άποψης (ισοσθένεια) , αυτό τον οδηγεί να τις απορρίψει όλες και να αγωνιστεί να υπερβεί θετικά την αντίληψη όλων των αντιθέτων. Και αυτή η κατάκτηση (εποχή) ,του χαρίζει τελικά ψυχική ηρεμία και αταραξία.
Δηλαδή ,εδώ ο Πυρρωνιστής πρέπει πρώτα να πεισθεί ότι είναι αδύνατο να συνδυάσει τα αντίθετα,να βιώσει δηλαδή ως δεδομένη και καθοριστική την ύπαρξη των αντιθέτων,και μετά,μέσα από την εποχή να τα υπερβεί,φτάνοντας τελικά στην ψυχική ηρεμία και την αταραξία .
Η προσπάθεια που καταβάλλεται για να προσεγγίσει κανείς και να εξηγήσει το ασυμβίβαστο που υπάρχει ανάμεσα στα φαινόμενα και τις κρίσεις ,δεν είναι δυνατό να γίνει μέσα από κριτήρια και λογικές κατασκευές,καθώς ο παρατηρητής βρίσκεται ήδη μέσα στην σύγχυση και βιώνει και αυτός τις αντιθέσεις. Οποιος τελικά προσπαθεί με την λεγόμενη κοινή , την τρέχουσα λογική να ερμηνεύσει το υπερβατικό , θα έχει την τύχη του Νίτσε. Θα χτυπάει το κεφάλι του στον τοίχο. Θα οδηγηθεί στα επικίνδυνα όρια της υποκειμενικής του νόησης. Κάτι που απαγορεύει ρητά ο Πυρρωνισμός . Και αυτή η παράβαση θα τον εκδικηθεί . Είναι νόμος το σχετικό να ερμηνεύεται με το σχετικό και το απόλυτο , μόνο από αυτόν που κατέχει το Απόλυτο .
Μόνο λοιπόν, με την υπέρβαση και τον στοχασμό είναι δυνατόν μέσα από ένα βαθύ και προσωπικό διαλογισμό να προσεγγίσει κανείς αυτή την αλήθεια . Η οποία ,στην συνέχεια είναι αμεταβίβαστη και άφατη. Η ψυχική ηρεμία δεν μπορεί να επιτευχθεί σχεδόν κατά τύχη . Ερχεται μόνο με μία τιτάνια,επίπονη,επιδέξια και σοφή προσπάθεια. 
Από την έκπληξη , την ανησυχία και την ανασφάλεια που δημιουργεί η αντινομία των φαινομένων σ΄ έναν φυσιολογικό παρατηρητή ,είναι πολύ μακρύς ο δρόμος γι΄ αυτόν να φτάσει κατ΄ αρχήν στην απραξία ,και μετά στην ησυχία και τη γαλήνη. Ομως πρέπει να πούμε ότι απραξία δεν σημαίνει αποχή από την πράξη ,αλλά μη προσκόλληση στο αποτέλεσμα της πράξης...
Αυτό το τεράστιο και συγκλονιστικό άλμα υπέρβασης ,που ξεχωρίζει τον κοινό άνθρωπο από τον φωτισμένο , πολύ λίγοι ενδιαφέρθηκαν να κοιτάξουν και να το εκτιμήσουν. Οι περισσότεροι μελετητές το περνούν ανυποψίαστοι . Η τυχόν συνειδητοποίησή του , δεν θα επέτρεπε πλέον να αναπαυθούν σε ένα φαινόμενο, ένα πλαστό δικό τους εφησυχασμό...
O Brad Inwood καταλήγει αναφορικά με την στάση των Πυρρώνειων Σκεπτικών : Παύει πλεόν  να είναι απλά η άρνηση κάθε συγκατάθεσης . Ο νους του Σκεπτικού ισορροπεί προσεκτικά πάνω στις λογικά ισοδύναμες όμως αντιτιθέμενες απόψεις . ( και εδώ βρίσκεται το κλειδί της ψυχικής αταραξίας ) .
Είναι όμως εύκολη δουλειά να επισημαίνει κανείς κάποιες λογικά ισοδύναμες και αντιτιθέμενες απόψεις σε αυτόν τον κόσμο ;  Και όταν επιτέλους τις βρεις , πως μπορείς να μείνεις επάνω τους , ως έξοχος ισορροπιστής και μαζί ψυχικά ατάραχος ;
Ο όρος εποχή πρέπει επίση κατά συνεκδοχή ,να διευρυνθεί . Να δηλώνει κατάκτηση και ίππευση  και διαχείριση  και κυριαρχία και άσκηση και υπόταξη και μέθοδο ... Δεν μπορεί να έρχεται σαν δωρεάν ή αναπάντεχα και κατά τύχη . Ούτε να είναι απλή αναστολή κρίσης και αποφυγή θέσης , όπου αυτή είναι φυσικά δυνατή .
Ο Πύρρωνας λένε δεν έγραψε  τίποτα . Πράγματι . Η αδιαφορία του όμως αυτή δεν ήταν νωχέλεια και προδιάθεση ή τυχαίο γεγονός. Αλλά καθαρό και επίπονο αποτέλεσμα της άσκησης του ησυχασμού του. Και αδιαφορία τελικά , για οποιοδήποτε είδος άκαρπης υστεροφημίας. 
Ο Σκεπτικισμός δεν πρέπει να συγχέεται με τον Αγνωστικισμό . Και αυτό γιατί στην ουσία του δεν είναι απορριπτικός ή αρνητικός. Γιατί τελικά δεν υποστηρίζει ότι η γνώση είναι απροσπέλαστη . Απλά , η αντίληψη ότι τώρα στην κατάσταση που βρισκόμαστε , επί του παρόντος δεν γνωρίζει την αλήθεια  . Ομως προσπαθεί να την ανακαλύψει και γενικά είναι αισιόδοξος . Γιατί μπορεί να είναι προτιμότερη η παραδοχή της άγνοιας από την αποδοχή του ψεύδους . Είναι επίσης εντελώς αποκαρδιωτική και η συνεχής παραμονή μας μέσα στην αφασία της άγνοιας .
Αν αποτύχει στην αναζήτησή του ,θα συνεχίσει να ψάχνει ... επειδή είναι στην κυριολεξία ερευνητής . Αν επιτύχει , θα πάψει να δηλώνει άγνοια... και θα αποφανθεί ότι το τάδε πράγμα είναι οριστικά αληθινό. Με την διαφορά ότι δεν χρειάζεται τότε να αποφανθεί ,γιατί αυτό το αληθινό ,θα είναι άφατο και ανεπικοινώνητο ! Η γνώση του θα ισχύει μόνο για τον εαυτό του. Και αυτή στη βάση είναι η αδυναμία της εξωτερικής μορφής του Σκεπτικισμού.
Με αυτό τον τρόπο, ο Σκεπτικισμός στην ουσία του δεν είναι εξωτερική φιλοσοφική σχολή. Είναι ένα εσωτερικό σύστημα το οποίο μόνο με αυτή του την υπόσταση είναι δυνατό να κατανοηθεί στην πληρότητά του. Η όποια εξωτερική προσέγγισή του ,θα αφήνει τεράστια ελλείμματα λογικής.

--------
Σωκράτης
Πρώιμος οπαδός του Σκεπτικισμού ήταν ο Σωκράτης με την περίφημη φράση του που έμεινε στην ιστορία εν οίδα ότι ουδέν οίδα . Ο Σωκράτης πρώτος είχε αντιληφθεί την ουσιαστική αδυναμία του ανθρώπινου νου να συλλάβει την φύση των φαινομένων . Είναι γνωστό η ασκητική ζωή του Σωκράτη και η συνήθειά του να κάθεται πολλές ώρες ,έως και ημέρες , ακίνητος σε ενατένιση . Ακόμη και αν περί του δαιμονίου είναι γνωστά , εν τούτοις δεν έγινε καμία προσπάθεια για να αποδοθεί η σοφία του, ακριβώς στην επαφή του με τον χώρο του πέραν των στενών ορίων του νου .

Πύρρωνας 
Ο Πύρρωνας καταγόταν από την Ηλιδα και ήταν γιός του Πλειστάρχου . Εζησε από το 360 μέχρι το 270 π Χ .Αρχικά μυήθηκε στις διδασκαλίες της γενέτειράς του της λεγόμενης Ηλειακής Σχολής που είχε ιδρύσει ο Φαίδωνας , φίλος του Σωκράτη και γνωστό από τον διάλογο με τον Πλάτωνα
Στην συνέχεια ακολούθησε την Μεγαρική Σχολή . Η Σχολή αυτή είχε ιδρυθεί από τον Μεγαρέα Ευκλείδη , μαθητή του Σωκράτη . Ιδιαίτερα παρακολούθησε τον μαθητή του Δημόκριτου τον Ανάξαρχο . Ο Πύρρωνας έλαβε μέρος στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου μαζί με τον δάσκαλό του ,τον Ανάξαρχο και τον συνάδελφό του στην φιλοσοφική αναζήτηση , Καλλισθένη. Και έφθασαν μέχρι τα όρια των Ινδιών. Είναι βέβαιο ότι ήλθε σε επαφή με τους μάγους της Περσίας και τους Γυμνοσοφιστές (γιόγκι) των Ινδιών.
Εμεινε αρκετά χρόνια στην Ασία, και είναι φυσικό να διαμόρφωσαν τις μετέπειτα φιλοσοφικές του αντιλήψεις. Είχε συγγένεια και κλίση προς τους Στωικούς και είχε γοητευθεί από την διδασκαλία τους για την ψυχική γαλήνη και την χρησιμότητά της στην γνώση της αλήθειας.
Ετσι, όταν γύρισε στην πατρίδα από την Ινδία ,είδε με εντελώς άλλο συναίσθημα τις συνεχείς και αγεφύρωτες διαφωνίες ανάμεσα στους οπαδούς του Αναξαγόρα,του Ηράκλειτου , του Παρμενίδη , και του Πρωταγόρα. Και ομολόγησε στον εαυτό του ότι του ήταν αδύνατο να επιλέξει και να κρίνει ποια από όλες αυτές τις αντικρουόμενες θεωρίες οδηγούσε στην γνώση και την αλήθεια. Και είχε πλέον το ανάστημα και την πείρα να αναδειχτεί σε διδάσκαλο. Ανέπτυξε τότε δύο κυρίως πρωτότυπα θέματα : Την ακαταληψία και την εποχή. 
 Εποχή : H συγκράτηση , στην ουσία η αναστολή κρίσης , εφ΄ όσον οι αντιθέσεις πάνω σε ένα ζήτημα εμφανίζονται ισοδύναμες (ισοσθενείς).
Δίδαξε απλά και πρακτικά σχήματα μέσα από την πείρα που απέκτησε και στην ουσία δεν διατύπωσε ποτέ κάποια συγκεκριμένη θεωρία . Η μεγάλη του απορία ήταν γι΄ αυτόν κάτι σαν αποκάλυψη : πως σε ένα κόσμο όπου τα πάντα  είναι σχετικά ,υποκειμενικά και εφήμερα , υπάρχουν άνθρωποι και μάλιστα αποκαλούμενοι φιλόσοφοι , οι  οποίοι διατυπώνουν δόγματα και αρχές και οριστικά συμπεράσματα ;
Αλλά δεν υπήρξε ένας διδάσκαλος των λόγων . Ακόλουθος ήν και τω βίω . Είναι συνεπής και τα εφαρμόζει. Παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα σε απομόνωση , ασκεί επίμονα την σιωπή,μονολογεί χωρίς να τον ενδιαφέρει αν τον ακούν,γυρίζει στις ερημιές. Μελετά και επιβάλει στον εαυτό του να είναι χρήσιμος. Εκανε ότι ακριβώς έπρεπε να κάνει και αυτό που του επέβαλλαν οι συνθήκες και κυρίως η αντίληψή του για το ήθος και την Σωκρατική χρηστότητα.

Σέξτος Εμπειρικός   
Ηταν ο τελευταίος οπαδός της σχολής των Σκεπτικιστώντ περί του τέλους του 2ου αιώνα μΧ.
Ονομάστηκε Εμπειρικός γιατί ως γιατρός υπολόγιζε πάρα πολύ σύμφωνα με τις αρχές του Ιπποκράτη , την εμπειρική γνώση αναφορικά με τις ασθένειες και την θεραπεία τους. Και δεν ήθελε να στηρίζονται οι θεραπευτές ,όπως οι δογματικοί ιατροί,σε μία γενική μόνο επιστημονική θεωρία.
Γεννήθηκε στην Μυτιλήνη και έζησε στην Αλεξάνδρεια και στην Αθήνα στο τέλος του δευτέρου και τις αρχές του τρίτου αιώνα μΧ. Ο Διογένης Λαέρτιος τον καταλογίζει στους ύστατους σκεπτικούς. 

Δεν υπάρχουν σχόλια: