ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΚΑΙ ΚΩΜΩΔΙΑ

Τραγωδία = τράγων ωδή

(Τα πρώτα χορικά εψάλοντο από μεταμφιεσμένους εις τράγους ,ακολούθους του Πανός και του Διονύσου )

Δράμα= εκ του δράω -ω 

(όχι απλή απαγγελία αλλά συνάμα δράσις ) 

Διθύραμβος = δίς και θύρα 

( Ο Διόνυσος ήλθε στον κόσμο διαβαίνοντας ,περνώντας από δύο θύρες .Την κοιλίαν της μητρός του Σεμέλης και κατόπιν τον μηρόν του πατρός του Διός) 

---------------------------------

Αργότερον δράμα και τραγωδία σημαίνουν το αυτό 

Γενικώς η επικρατούσα αντίληψις είναι ότι η δραματική ποίησις προήλθε εκ της Διονυσιακής λατρείας .Τα πρώτα σπέρματα της τραγωδίας εμφανίζονται εις την Δωρικήν Πελοπόννησον και ακολούθως η τραγωδία τελειοποιείται εις την Αθήναν.

Κατά τον Συκουτρή ,καθοριστικόν ρόλο εις την δημιουργίαν της τραγωδίας ,έπαιξε ο διθύραμβος ,πρωτόγονον άσμα προς τιμήν του Διονύσου. 

Ο πρώτος ο οποίος ανύψωσε τον Διθύραμβον εις καλλιτεχνικόν δημιούργημα υπήρξεν ο Κορίνθιος κιθαρωδός Αρίων . Τον ετραγούδησε ειδικώς εξησκημένη χορωδία με συνοδεία οργάνων ,συνήθως πνευστών και με ορισμένα χορευτικά σχήματα .Περιελάμβανε δηλαδή στίχους ,μελωδίαν και όρχησιν . 

Απ΄ αυτόν ανεπτύχθει κατόπιν εις Αθήνας έν εξελιγμένον είδος ποιητικού λόγου , η τραγωδία ,όπου χωρίς να εξαφανισθεί πλήρως η μουσική και η όρχησις , εκυριάρχησε ο λόγος και ο μύθος. 

Ο πρώτος ο οποίος διεμόρφωσε τον διθύραμβον εις τεχνικόν δράμα , γι΄αυτό και θεωρείται ο θεμελιωτής της αρχαίας τραγωδίας ,υπήρξεν ο Θέσπις ο Αττικός. 

Εισήγαγε τον πρώτον υποκριτήν τον οποίον υπεδύετο ο ίδιος ,είτε ιδιαίτερον πρόσωπον ,ανεξάρτητον του χορού. Ο πρώτος αυτός υποκριτής (αποκριτής) υπεδύετο τον Διόνυσον και απαντούσε στις ερωτήσεις του χορού . Ετσι εγεννήθει το δράμα . 

Αμεσοι διάδοχοί του 

Ο Χοιρίλος , μαθητής του ,επινοητής των προσωπείων και των λαμπρών θεατρικών ενδυμασιών 

Ο Πρατίνας . Εισήγαγε το σατυρικόν δράμα

Ο Φρύνιχος μαθητής του. Εισήγαγε στην σκηνή τα γυναικεία πρόσωπα και τις πολιτικές υποθέσεις απο την Ιστορία. 

Αισχύλος . Μεγαλοπρεπής και ηρωικός . Προσέθεσε δεύτερον υποκριτήν ,έδωσε πρωταγωνιστικό ρόλο στον διάλογο και επέφερε καινοτομίες στην σκηνογραφία και χορογραφία. Δεν ομιλεί περί έρωτος ,αλλά μόνον περί θεών και ηρώων. Παρουσιάζει τον άνθρωπον ως υπερ άνθρωπον .  Οι ήρωες του ‘’ οίοι ηδύναντο είναι ‘’

Σοφοκλής . Προσέθεσε τρίτον υποκριτήν ,εγκαινίασε τον μονόλογον και αύξησε τα μέλη του χορού από 12εις 15 . Εισήγαγε μελοποιία στις σκηνικές μονωδίες . 

Περιγράφει του ήρωές του ‘’οίους δεί ποιείν ‘’ ,όπως έπρεπε να είναι ‘’ οίοι έδει είναι ‘’ 

Ευριπίδης Ο πλέον δραματικός των άλλων. Εισήγαγε εις τα δράματά του την ομιλουμένην γλώσσαν της εποχής . Επινόησε τον πρόλογον και την λύσιν του από μηχανής θεού. Περιόρισε ακόμη περισσότερο τον ρόλο του χορού. Οι ήρωές του ‘’οίοι εισίν ‘’ , όπως είναι στην πραγματικότητα.

Η αρχαία τραγωδία δεν είχε μόνον ψυχαγωγικόν σκοπόν. 

’’τέρψιν θεατών ’’ ,αλλά κυρίως απέβλεπε στο να διδάξει και να ηθικο ποιήσει . 

Ουδείς λαός είχε ποτέ κάτι παρόμοιον με το ελληνικόν θέατρον .

Οι λέξεις ΘΕΑΤΡΟΝ και θεατρική ΣΚΗΝΗ παγκοσμίως ,προσδιορίζονται ελληνικά. 

Ορισμός του Αριστοτέλους δια την ΤΡΑΓΩΔΙΑΝ

Εστι μεν ούν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας ,μέγεθος εχούσης ,ηδυσμένω λόγω χωρίς εκάστω των μερών εν τοις μορίοις δρώντων και ου δι΄ απαγγελίας , δι΄ ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν. 

----------------------------------

Κωμωδία = κώμος + ωδή 

Κώμος . Λαϊκή Διονυσιακή λιτανεία . Τραγουδούσαν ,χόρευαν , αστεϊζόταν ,προς τιμήν του Διονύσου ,πεζή και ‘’ εξ αμάξης ‘’ 

Οι Μεγαρείς οι οποίοι διεκδικούν ατυχώς την πατρότητα της Κωμωδίας την ετυμολογούν εκ του 

Κώμη + ωδή = άσμα χωρικών

Η αρχαία Κωμωδία εγκαταλείπει την υπόθεσιν των μύθων. Εν αντιθέσει προς τις τραγωδίες εισέρχεται ορμητικά στον πραγματικό κόσμο. Διακωμωδεί πρόσωπα ονομαστικά επινοημάτων ‘’ εις διόρθωσιν ήθους προτρεπτικών’’ 

Το δικαίωμα κρίσεως του έργου από τους θεατές ελέγετο ‘’ θεατροκρατία’’ .

Επι επιδοκιμασίας εφώναζαν ‘’ αύθις ‘’. Επί αποδοκιμασίας εσύριττον. 

Σχεδόν όλο το βάρος του έργου περνάει στον χορό. Ο χορός της κωμωδίας αποτελείται απο 24χορευτάς ,οι οποίοι ετοποθετούντο σε σχήμα τετραγώνου ,κατά 4στίχους.

Το σπουδαιότερον μέρος του χορού ,προς το μέσον του έργου,ονομάζεται παράβασις .

Είναι ένα είδος ιντερμέδιου . Ο ποιητής διακόπτει την υπόθεσι και απευθύνεται στο κοινό του. Εκφράζει τα παράπονά του , τις προσδοκίες του και γενικά υπερασπίζεται τον εαυτό του από τυχόν επιθέσεις. 

Το τελευταίο μέρος της παραβάσεως ονομάζεται Πνίγος διότι είχε τόσο γοργή απαγγελία ώστε οι απαγγέλλοντες δεν έπαιρναν αναπνοή. 

Από τα κύρια χαρακτηριστικά της Κωμωδίας , είναι η προσωποποίησις ζώων . Ειδική όρχησις αυτού του είδους του δράματος είναι ο κόρδαξ, με κινήσεις τολμηρές. Εθεωρείτο απρεπές να χορεύεται εκτός σκηνής.

Ορισμός κωμωδίας . 

‘’Κωμωδία εστί μίμησις πράξεως γελοίας και αμοίρου μεγέθους τελείου,χωρίς εκάστω των μορίων εν τοις είδεσι ,δρώντος και ου δι ΄απαγγελίας , δι΄ ηδονής και γέλωτος περαίνουσαν την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν. Εχει δε μητέρα τον γέλωτα. Γίνεται δε ο γέλως απο της λέξεως και από των πραγμάτων ... ‘’

Αριστοφάνης. Κατέστη φαλακρός από πολύ νέος. Ητο ντροπαλός και φοβισμένος και στην αρχή κρυβόταν πίσω απο τους άλλους. Αρχισε να γράφει εις ηλικίαν 17ετών.

---------------------------

ΚΑΡΟΛΟΣ ΚΟΥΝ

Το μήνυμα των τραγωδιών είναι περισσότερο παγκόσμιο ,πανανθρώπινο.

Ενώ οι κωμωδίες έχουν δικά τους ,τοπικά ,εθνικά στοιχεία. 

Οι αθυροστομίες του Αριστοφάνη εδώ, κάτω από τον γαλάζιο ουρανό, σε μίαν ατμόσφαιρα όπου όλα είναι διάφανα ,αντηχούν αγνά ,καθαρά ,χωρίς βαθύ σεξουαλισμό των λέξεων.

Οι κινήσεις του γκροτέσκου , το πιάσιμο δύο ανθρώπων , η ανοικτή παλάμη των Ελλήνων ,είναι διαφορετικό για εμάς τους Ελληνες. Εχουν πολύ αισθησιασμό ,αλλά είναι και αγνές πηγαίες. 

Η γή μας ,η θάλασσά μας ,ο ουρανός μας, οι πέτρες μας μένουν αναλλοίωτες στους αιώνες .

Είναι όμως στοιχεία που επηρεάζουν βαθιά την ελληνική ψυχή ,το ελληνικό τραγούδι ,το αίσθημα, τη μουσική, το χορό. Δεν κάνουμε ,παρά ερμηνεία ελληνική ,δεμένη με τις ρίζες μας ,ερμηνεία που μιλάει στην ψυχή μας. Σήμερα  ο ρυθμός ο αντιπροσωπευκτικός είναι το χασάπικο. 

Ο Αριστοφάνης ,ο κωμωδοποιός ,είναι η άλλη όψη του τραγωδού. Μιλάει για τα ανθρώπινα ,μονάχα που μεταχειρίζεται άλλη γλώσσα. Αλλά στο βάθος η ‘’Λυσιστράτη’’ με την επικρεμάμενη αγωνία ότι ο Πελοποννησιακός πόλεμος οδηγεί στην καταστροφή της Αθήνας και της Ελλάδας ,είναι έργο τραγικό. 

Γι αυτό ,στηρίχθηκα στο εύρημα των χλαμύδων που κρατούν με δύο χέρια οι άνδρες εμπρός.

Δίνουν το ίδιο αίσθημα σε μάς, με το ότι οι φαλλοί στους παλαιούς.

Μας κάνει να γελούμε ,αλλά δεν μας προκαλεί ,δεν είναι ούτε χυδαίο ,ούτε σεξουαλικό.

Οι τραγωδοί και οι κωμωδοί έχουν τον ίδιο στόχο : το νόημα της ανθρωπότητας ,της μοίρας μας .

Και αυτό το νόημα είναι τραγικό.

Ο Αριστοφάνης σ΄ όλες του τις κωμωδίες γελοιοποιεί και θεούς και ιερείς και εξουσία.

Στους ’’ Αχαρνής’’ τοποθετεί τον ποιητή ,και μόνο τον ποιητή, σαν άξιο σύμβολο του λαού.

Οι θεοί είναι ανήθικοι , οι αφέντες και οι άρχοντες καταπιεστικοί και τυραννικοί.

Οι πόλεμοι και οι κατακτήσεις ,οι ιμπεριαλιστές βλέψεις, όπλο των ισχυρών.

Στις ’’Ορνιθες’’ στην καινούργια πόλη που δημιουργείται στον αιθέρα , τη Νεφελοκοκυγία , καταφθάνουν από την Αθήνα πρώτοι οι αντιπρόσωποι του ιμπεριαλισμού μ΄ επικεφαλής τον πολεοδόμο, τον πρεσβευτή και τον νομοθέτη. Αν αυτό δεν είναι ζωντανό σύγχρονο θέατρο ,με σύγχρονες αναλογίες σ΄ όλα τα θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο, δεν θα υπήρχε λόγος αναπαράστασής του. Αναφέρομαι συγκεκριμένα στον Αισχύλο και στον Αριστοφάνη γιατί υπάρχει διάχυτα η αίσθηση πως είναι συγγραφείς συντηρητικοί και αντιπροοδευτικοί ,αλλά για μένα αν αυτό δεν είναι επαναστατικό θέατρο ,με στέρεα μηνύματα για τον κόσμο που ζούμε σήμερα, δεν ξέρω τι είναι . Τώρα μορφικά το αρχαίο θέατρο ξεκίνησε από ένα είδος θρησκευτικής τελετής ή θρησκευτικού πανηγυριού . Ο εργαστηριακός τρόπος της ερμηνείας του Αρχαίου Δράματος , ξεκινά από την βασική αρχή πως το αρχαίο δράμα πηγάζει από τελετές ,γιορτές και πανηγύρια και γενικά η όλη αισθησιακή Διονυσιακή μαγεία που εκπέμπει και πρέπει να συνεπαίρνει το θεατή ,είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την τελετουργική μορφή του θεάτρου κι ούτε είναι δυνατό ν΄ απομακρυνθούμε από τη μορφή αυτή. 

Στο αρχαίο δράμα μπορούμε να διαπιστώσουμε ένα συγκερασμό του πολιτικού και υπαρξιακού θεάτρου. 

Στον Αισχύλο ,έχουμε στόχο στους ‘’Πέρσες’’ την κατακτητική βία ,που δεν περιορίζεται μόνο στην καταστροφή των Περσών ,αλλά επεκτείνεται σε κάθε χώρα ,ακόμα και στην Αθήνα, προειδοποιώντας πως οι Ελληνες ‘’δεν είναι δούλοι ανθρώπου ,δεν έχουν αφέντη ‘’ προειδοποίηση για κάθε δυναστευτική και κατακτητική τυχόν τάση τους. 

Στον ‘’ Προμηθέα Δεσμώτη’’ πέφτει θύμα της συμπαράστασης του προς τον άνθρωπο. 

Θύτες του οι θεοί. Θέμα υπαρξιακό και πολιτικό μαζί.

Ο Αισχύλος ηναγκάσθει να εγκαταλείψη τας Αθήνας απογοητευμένος δια την προσωπικήν του παραγνώρισιν,δια την εξέλιξιν των πολιτικών πραγμάτων. Και όμως η τελευταία τραγωδία του πλημμυρίζει από ευλογίας και ύμνους εις το αγιασμένο έδαφος των Αθηνών ....

(Ι. Συκουτρής)

Στον ‘’ Οιδίποδα Τύραννο’’ ο Σοφοκλής , αδιάφορο τι επικρατεί στον άνισο κι άδικο αγώνα του ανθρώπου με τη μοίρα του ,κρυφανοίγει διάλογο με τους θεατές του ,αμφισβητώντας την αλήθεια των χρησμών και τη λατρεία των θεών.

Στην ’’Αντιγόνη’’ συγκρούεται αυτό που είναι σωστό για τον άνθρωπο κι αυτό που είναι σωστό για την πόλη.

Ο Σοφοκλής ,ο αγαπημένος του Αθηναϊκού λαού ,ο χαϊδεμένος της τύχης ,ο οποίος εις το κατώφλι του θανάτου ,έτοιμος να επανέλθει πλήρης ημερών εις την αγκάλην της μητέρας γης , παρεμβάλει εις τον ‘’Οιδίποδα επί Κολωνώ’’ περίφημον χορικόν , ύμνον αινέσεως πρός την Αττικήν γην , ασίγητον που ανεβαίνει θαρρείς ,από τον τάφον του ποιητού .

(Ι. Συκουτρής)

Στις ’’ Τρωαδίτισσες’’ του Ευριπίδη πάλι ,προβάλλει η αγριότητα κι η βαρβαρότητα του κατακτητή ,η καταστροφή μιας πόλης και το ξερίζωμα των γυναικών ,σκλάβες τώρα και για πάντα δούλες ,ενώ στις ’’Βάκχες’’ ένα χρονικά ξεπερασμένο κι ανώφελο κατεστημένο γκρεμίζεται κάτω από την άγρια σκληρότητα κι εκδικητική μανία ενός νέου απόστολου-θεού.

Ο Ευριπίδης υπήρξεν ο παραγνωρισμένος ,ο κατατρεγμένος από την κοινήν γνώμην , ο συκοφαντημένος από τους κωμικούς ,ώς που κουρασμένος πλέον από τον κατατρεγμόν ,εζήτησεν εις την Μακεδονίαν , άσυλον και ανάπαυσιν οριστικήν , ένα είδος πνευματικής αυτοκτονίας . Και όμως ολόκληρα δράματα έγραψε που δεν είναι παρά εγκώμια των Αθηνών , ‘’Ικέτιδας’’ ,’’Ηρακλείδας΄΄ 

(Ι. Συκουτρής)

Ο Αριστοφάνης ,εκτός τις τρείς μεγάλες αντιπολεμικές κωμωδίες του (Λυσιστράτη -Ειρήνη - Αχαρνείς) ,όπου έντονα καυχιέται πως μόνο ο ίδιος ο ποιητής μπορεί να οδηγήσει τους Αθηναίους σ΄ αυτό που είναι σωστό και δίκαιο ,σατιρίζει στις ‘’Ορνιθες’’ όλα τα κακά του ανθρώπινου νου και της κατασκευασμένης κοινωνίας και προβλέπει και γελοιογραφεί κάθε επεκτατική ιμπεριαλιστική τάση.

Η αθυρόγλωσσος σάτιρα του Αριστοφάνους ,του αιωνίως δυσαρεστημένου ,του αιωνίως αντιπολιτευομένου, μεταπίπτει εις αυτοχρήμα ελεγειακήν τρυφερότητα εις τα χορικά ,οσάκις πρόκειται να ομιλήσει δια την γήν αυτήν . (Ι. Συκουτρής)

------------------------------------

Απο τον Κορνήλιο Καστοριάδη

Πως ακριβώς λειτουργεί η τραγωδία ; 

Κατ΄ αρχήν υπάρχει το ζεύγος χάος και κόσμος και η σχέση της ύβρεως με το χάος του κόσμου : κατά μία έννοια ,το χάος και η ύβρις , η παραβίαση των ορίων ,ενυπάρχουν στο ίδιο το ανθρώπινο όν. Συχνά οι διάφοροι ερμηνευτές επιχείρησαν να διαβάσουν την ‘’Αντιγόνη’’ σαν λίβελλο εναντίον του ανθρώπινου νόμου υπέρ των θείου ή εν πάση περιπτώσει , σαν απεικόνιση της διαμάχης τους. 

Αν όμως έσφαλε μόνον ο Κρέων , δεν θα είχαμε πλέον τραγωδία , αλλά θα βρισκόμασταν σε έναν κόσμο θετικών και αρνητικών ηρώων , δηλαδή καλών και κακών πρωταγωνιστών , δηλαδή όπως γίνεται στην σημερινή πραγματικότητα και ανοησία.

Αν o Κρέων ήταν απλώς ένα τέρας η ‘’Αντιγόνη’’ δεν θα ήταν τραγωδία ,αλλά ένα έργο τρόμου και φρίκης.

Τα πρόσωπα της τραγωδίας είναι πολυδιάστατα ,δεν μπορούμε να τα υποβιβάσουμε σε φορείς αφηρημένων αρχών. Διαφορετικά δεν θα μιλούσαμε για τραγωδία ,αλλά για σοσιαλιστικό ρεαλισμό ή έργο-διακήρυξη.

Ο αρχαίος κόσμος έδιδε δεσπόζουσα θέση εις το αντικείμενο δηλαδή το έργον το ίδιο και όχι στον ποιητή δηλαδή στο υποκείμενο του έργου o οποίος εξέφραζε καθολικές και πανανθρώπινες αλήθειες και όχι προσωπικές απόψεις.

Αλλωστε σε αντίθεση με σήμερα ,ο αρχαίος κόσμος δεν ενδιαφέρετο για την βιογραφία των ποιητών και των καλλιτεχνών ως βοήθημα δια την ερμηνεία του έργου.

Στην ως άνω απαξίωση του Πλάτωνα των συμμετεχόντων ,δηλαδή του ποιητή και του καλλιτέχνη , στην δημιουργία του έργου , ο Αριστοτέλης επαναφέρει την τάξη και την λογική ...

(Κατά τον Πλάτωνα μόνο το έργο έχει αξία , που έρχεται από τον κόσμο των ιδεών )

Τα αισθητά όντα (άνθρωπος) , δεν είναι μιμήματα των έξω αυτών ευρισκομένων ιδεών , περιέχουν την ουσίαν των εντός αυτών , ο δε καλλιτέχνης μιμούμενος τα αισθητά δεν είναι τρίτος απ΄ αληθείας πλέον.